Het boek ‘A secular age’ van de Canadese filosoof Charles Taylor, gepubliceerd in 2007, betekende een nieuwe visie op de positie van het geloof in de moderne maatschappij. Volgens Taylor moeten we aanvaarden dat die maatschappij niet minder religieus is geworden, maar wel dat mensen nu zelf kunnen kiezen hoe ze hun religieuze idealen vormgeven — om het omvangrijke en gecompliceerde betoog van Taylor even in een zin samen te vatten.
Zijn studie was aanleiding voor een internationaal onderzoeksproject waaraan verschillende universiteiten deelnemen, waaronder de Tilburg School of Catholic Theology (TST). Het project ‘Faith in a Secular Age’ onderzoekt de problematische relatie van de kerk met de moderne maatschappij, die de morele standpunten van de kerk niet meer zonder meer aanvaardt, maar die nog steeds gevoelig is voor spiritualiteit.
Sinds 2012 zijn verschillende studies gepubliceerd en in deze serie zagen vandaag in Utrecht twee delen het licht. Onderzoekers van de TST en van Heythrop College in Londen waren vooral betrokken bij de bundel ‘A catholic minority church’. Deze gaat in op de positie van de rooms-katholieke kerk als een minderheid. Dat is historische gezien een totaal nieuwe situatie en vergt een andere houding van de kerk, aldus Staf Hellemans, hoogleraar godsdienstsociologie aan de TST. Daarnaast zijn de gelovigen geen volgzame schapen meer, maar individuen die zelf keuzes maken. Ze zijn ‘zoekers’ geworden. Ze zoeken naar spiritualiteit en vinden die niet meer in één bepaalde kerk. Kerkgenootschappen, zoals de evangelische beweging, die hierbij weten aan te sluiten maken een aanzienlijke groei door.
Het idee dat nog leefde tijdens het Tweede Vaticaans Concilie, als zouden de gelovigen terugkeren wanneer de kerk zich voldoende had vernieuwd, is verdwenen.
Hellemans ziet drie mogelijkheden: of de kerk wordt een minderheid van betekenis, een orthodoxe sekte of een liberale sekte. In de laatste twee gevallen verliest de kerk al haar maatschappelijke relevantie. Om dat te voorkomen moet de kerk aantrekkelijk worden voor buitenstaanders. In de Verenigde Staten zien we al dat mensen van kerk wisselen, waarbij de evangelische kerken het meest succesvol zijn — in tegenstelling tot de rooms-katholieke kerk die nauwelijks nieuwe leden aantrekt.
Het blijkt dat succesvolle kerken veel energie stoppen in groei. Daar is de rooms-katholieke Kerk nog niet aan toe, aldus Hellemans. De Kerk zal een relevant aanbod moeten ontwikkelen en werkelijk naar buiten willen treden. Pausen spreken al tientallen jaren over de nieuwe evangelisatie, maar ik zie daar aan de basis niets van terug, aldus Hellemans.
Maar recent onderzoek toont aan dat de traditionele kerken nog steeds een groot ‘marktaandeel’ hebben als het gaat om het beantwoorden van vragen rond moraal en zingeving, zo zei Peter Jonkers, hoogleraar filosofie (TST). En dat er een spanning is tussen maatschappij en kerk: dat is alleen maar goed. Staat er immers niet in het evangelie dat de kerk in de wereld moet zijn en niet van de wereld.
De kerk moet zich niet presenteren als een instituut dat doctrines propageert, maar als een bron van wijsheid. Het is niet erg dat ze een minderheid wordt: zo kan ze beter afstand nemen van het triomfalisme van vroeger, aldus Jonkers.
De publicatie ‘A Catholic Minority in a World of Seekers’ is hier te downloaden. De papieren versie is onder meer verkrijgbaar via Amazon. Andere publicaties die verschenen in het kader van dit onderzoek zijn hier te vinden.
Luce, het Centrum voor Religieuze Communicatie van de TST, organiseert in november een studiemiddag rond het thema ‘Minderheidskerk en zoekers’. Klik hier voor meer informatie en inschrijving