Europa blijft religieus en het aantal atheïsten neemt niet toe. Dat zei socioloog Loek Halman tijdens een symposium dat vrijdag in Utrecht werd gehouden. Halman baseerde zich op een grootschalig onderzoek dat sinds 1981 elke negen jaar wordt gehouden. De verschillende landen laten grote onderlinge verschillen zien: van Malta waar iedereen zich nog tot de rooms-katholieke kerk rekent tot Tsjechië waar de aantallen kerkleden en kerkgangers tot de laagste van Europa behoren, maar dat wil bepaald niet zeggen dat iedereen daar atheïst is. De mensen zijn dus niet van God los, maar van de kerken.
De grote vraag is hoe de kerk deze mensen kan bereiken. Terence Merrigan, hoogleraar aan de faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven, vroeg zich af welke bijdrage de kerk kan leveren aan een persoonlijke zoektocht van mensen naar zin?
Merrigan noemde twee types: de zoeker en de knutselaar. Deze laatste maakt een eigen levensvisie op basis van wat er voor handen is aan religies en levensbeschouwingen.
Hoe kan de kerk hierop inspelen, terwijl zij trouw blijft aan haar traditie? De kerk moet respect hebben voor de zoekers en de knutselaars. Er moeten dus initiatieven genomen hebben met de randkerkelijken. De kerkelijke traditie met betrekking tot het geweten biedt een opening om met zo iemand in gesprek te gaan, aldus Merrigan. Zoeken naar authenticiteit heeft veel te maken met een hang naar ‘innerlijkheid’.
In de catechismus van de rooms-katholieke kerk komt het begrip ‘innerlijkheid’ voor in verband met het geweten. Merrigan wees op de passage (1779): “Iedereen moet thuis zijn bij zichzelf, zodat hij de stem van zijn geweten verstaat en volgt. Deze eis tot innerlijkheid is des te noodzakelijker, aangezien het leven ons dikwijls in een situatie plaatst die ons onttrekt aan reflectie, zelfonderzoek of inkeer”. Of zoals Augustinus het zei: “Keer u naar uw geweten, ondervraag het. Keer terug naar de innerlijkheid…”
Daar zou de kerk dus op in moeten spelen, maar tegelijkertijd dient ze trouw te blijven aan haar traditie. Vooral aan een verantwoord vieren van de liturgie, waarin meer plaats moet zijn voor stilte en bezinning. Over de kwaliteit van de vieringen in Vlaanderen maakt Terrigan zich zorgen. Er zijn onvoldoende gekwalificeerde voorgangers. Het is niet meer mogelijk om elke kerk open te houden en om alle activiteiten uit te voeren zoals dat vroeger gebruikelijk. Er wordt te veel energie gestoken in eerste communie en vormsel, aan kinderen die daarna nooit meer in de kerk zullen komen, vindt hij.
Het symposium belichtte enkele aspecten van een groot internationaal onderzoek. met deelnemers uit West- en Midden-Europa en de VS: Faith in a Secular Age. Het stond onder leiding van Charles Taylor en George McLean. Vooral de eerste zal bij velen bekend zijn vanwege zijn gelijknamige boek.
De publicatie die aanleiding vormde tot het symposium is ‘A catholic minority in a world of seekers. Deze hier te downloaden. De papieren versie is onder meer verkrijgbaar via Amazon. Andere publicaties die verschenen in het kader van dit onderzoek zijn hier te vinden.