Donald Duck is in de jongste editie van zijn weekblad verdwaald, in een kerk, waar hij de vreemdste eend in de bijt blijkt te zijn.
Van kinds af aan ben ik al fan van Donald Duck. Elke zaterdag wachtte ik ongeduldig af tot het ‘vrolijke weekblad’ op de mat viel. De liefde voor de broekloze eend is in de loop der jaren wat ingedut, zoals dat gaat met veel oude jeugdliefdes. Maar ik bewaar op zolder nog steeds de verzamelalbums van Donalds rijke oom Dagobert, Avonturen van een steenrijke eend. Briljante verhalen van de onvolprezen Carl Barks, de schepper van het iconische Duckstad (Duckburg).
Religie als hete aardappel
In al die getekende jaren heb ik de familie Duck zelden tot nooit een kerk in zien gaan, hoogstens in de verte als onderdeel van een pittoresk dorpsgezicht. Barks hield religie überhaupt uit zijn stripverhalen, waarschijnlijk om commerciële redenen: zo’n hot potato als religie in een stripverhaal is vragen om controverses. Héél af en toe komen Bijbelse figuren of plaatsen voor zoals Sodom (in Crown of the Mayas), Noach (The Billion Dollar Safari) of Samson (Better Biceps). Maar je moet zoeken met een zaklampje.
Donald bezoekt een kerk
Wat schetste dan ook mijn verbazing toen ik via Facebook vernam dat Donald in hoogst eigen persoon een kerk bezoekt in de jongste editie van zijn eigen weekblad (#10, 2018). Hij gaat er zelfs naar binnen met de woorden: ‘Wat een prachtige oude kerkje, jongens! Laten we even binnen kijken!’ Als je goed kijkt, zie je glas-in-lood-ramen, wat de kans vergroot op een r.k.-kerkgebouw, maar voor de rest valt er niets over te zeggen. Behalve dat de toren bijna zo lang is het schip, dus veel mensen kunnen er niet in.
Binnengekomen beklimt de eigenwijze Donald de klokkentoren terwijl het bijna middag is. De goede adviezen van zijn drie neefjes negerend gaat Donald toch onder de klok staan, die natuurlijk geluid wordt voor het Angelus (12.00 uur), en schuddend komt de eend weer beneden. Het verhaal heeft bijzonder weinig om het lijf – Barks zou zich dood geschaamd hebben – maar interessant is in het kijkje in het kerkinterieur.
Adelaar-op-sokkel
We zien kerkbanken die zo dicht op elkaar staan, dat er onmogelijk in te zitten valt, laat staan dat er knielruimte is. In de kerk zijn twee dikke marmeren zuilen te zien, die echter totaal overbodig zijn gezien de zeer bescheiden omvang van het gebouw. Bovendien kom je marmer eerder in zuidelijke landen tegen, en veel minder in onze contreien. Vooraan staat een beeld van een adelaar op een sokkel, dat wil zeggen, voor zover we kunnen zien want onze blik reikt niet tot de plek waar iets van een altaar of tafel zou moeten staan.
In een kerk staat geen beelden van adelaren, christenen vereren geen dieren. De enige uitzondering is als symbolische afbeelding van Christus of een heilige, in het geval van de adelaar is dat de evangelist Johannes. Dat zou hier overigens goed uitkomen, want de adelaar-op-zijn-sokkel staat waar je met enige fantasie de lessenaar/ambo met het evangelieboek zou kunnen denken. Maar tegelijkertijd zie ik de adelaar geen boekenrekje dragen waarop de Bijbel gelegd zou kunnen worden.
Kruiswegstaties (of zo)
Aan de muur treffen we vier schilderijen aan, op de plek waar je normaal gesproken de kruiswegstaties zou kunnen verwachten, waarin het lijdensverhaal van Jezus wordt verteld. Het eerste schilderij wordt aan ons zicht onttrokken door de voornoemde adelaar, de vierde door Donalds grote hoofd. De tweede en derde kunnen we min of meer zien, hoewel veel details onduidelijk zijn.
Op het tweede schilderij zien we een eendachtige figuur met een toog en alba die zijn vinger gebiedend opheft tegen een ander figuur, waarvan ik niets anders kan maken dan een hond. Op het derde schilderij zien we (dezelfde?) eend met alleen een schoudermantel – alle Ducks zijn immers schaamteloos naakt – die kennelijk ergens van schrikt.
De oorzaak van zijn schrik is een vrouwelijke eend met gevouwen handen, gekleed in een blauwe mantel en met een witte sluier om. Het zou kunnen gaan om Maria Magdalena die Jezus bij het graf tegenkomt, maar a) deze scene komt niet in de kruisweg voor, b) Maria schrikt van Jezus en niet andersom, en c) qua kleding komt deze figuur eerder in aanmerking om Maria Moeder Gods te zijn. Donald als alter Christus? Wellicht in een enigszins gemankeerde vorm.
‘Helemaal terug in de tijd’
De opmerking die Donald maakt bij het betreden van de kerk is ook wat vreemd. Hij zegt: ‘Fraai! Heel fraai! Helemaal terug in de tijd’. Donald gedraagt zich hier als een toerist, die vooral in kerkgebouwen geïnteresseerd is vanwege de esthetische en/of historische waarde van het gebouw en het interieur. De opmerking ‘helemaal terug in de tijd’ kan duiden op de oudheid van het gebouw – maar gezien de inrichting en buitenkant gaat het om een kerk van nog geen honderd jaar, en dat vinden christenen over het algemeen niet oud. Maar Donald kan ook verwijzen naar het idee dat religie en naar-de-kerk-gaan eigenlijk zaken zijn die bij het verleden horen, waarmee de eend een onverwacht hooghartig trekje laat zien, dat vaker wordt waargenomen bij militant aangelegde secularisten.
Het spook van de Notre Duck
Zoals ik al zei: het is een unicum dat de Ducks in een kerk komen. De enige andere keer die ik heb kunnen terugvinden is in ’t Spook van de Notre Duck (1979, Avonturen van een steenrijke eend #6). Het verhaal – van Barks uit 1965 – is een combinatie tussen de bekende verhalen van The Phantom of the Opera (Gaston Leraus) en The Huntchback of Notre Dame (Victor Hugo). Dagobert komt hier een mysterieuze dubbelganger tegen die de Notre Duck wil nabouwen met de muntjes die toeristen in de fontein gooien.
De kathedraal wordt als volgt aangekondigd: ‘De kathedraal van de (sic) Notre Duck! De trots en glorie van Duckstad! Omweven met eeuwenoude legende en omgeven met een waas van geheimzinnigheid!’ De buitenkant is duidelijk te herkennen als de Notre Dame in Parijs, het decor van ‘De klokkenluider’. Tegelijkertijd zien we geen enkel als religieus te herkennen object: geen glas-in-lood, geen heilige beelden, geen kruizen. Datzelfde geldt voor de binnenkant.
We herkennen nu wel glas-in-loodramen, maar wederom geen spoor van heiligenbeelden of andere duidelijk religieuze objecten. In de rest van de strip zien we wel waterspuwers en harnassen (wellicht een verwijzing naar Jean d’Arc, de aartsengel Michaël of Joris-met-de-draak), maar die zijn vooral bedoeld om overheen te klimmen of uit elkaar te trekken.
Pluim aan de redactie
Terug naar het jongste kerkbezoek van Donald in zijn eigen weekblad. Ten eerste is het duidelijk dat dit bezoek een uitzondering vormt in de Duck-geschiedenis (tenminste naar mijn weten). Ten tweede is duidelijk dat de schrijvers/tekenaars van het vrolijk weekblad ervoor gekozen hebben een kerkinterieur weer te geven in plaats van het gebouw leeg te laten (zoals in het geval van Notre Duck). Ten derde lijkt de betreffende tekenaar echter niet helemaal te weten waar hij mee bezig was: wel de klok horen luiden, maar niet helemaal weten waar de klepel hangt. Bovendien blijft de opmerking ‘helemaal terug in de tijd’ een beetje in mijn hoofd zeuren als een impliciete diskwalificatie van mensen die ‘nog’ (ik haat dat woord) naar de kerk gaan.
Natuurlijk zou het allemaal exact de bedoeling van de tekenaar kunnen zijn – de lezers, waaronder beroepsgelovigen zoals ik – helemaal in verwarring brengen. Maar het zou ook zo maar kunnen zijn dat de tekenaar zich niet voldoende heeft ingewerkt in zijn onderwerp waardoor de details niet kloppen, zoals elke kerkgaande christen direct ziet. Maar niettemin wil ik de redactie van de Donald Duck een enorm compliment geven: op deze wijze krijgen kerken hun natuurlijke plaats in het universum van Donald Duck en alle andere inwoners van Duckstad. De volgende keer kan Donald misschien een moskee of een synagoge bezoeken, al zou ik dan wel even extra aandacht aan de details besteden.