Het Noord-Brabantse Kaatsheuvel figureerde onlangs prominent in een artikel in de New York Times. Hierin komt Lilian Grootswagers aan het woord, die in 2005 een handtekeningenactie startte voor het behoud van de Joseph-kerk in het Brabantse dorp. Een derde van de bevolking steunde de actie, een veelvoud van het aantal kerkgangers. De kerk is aan de eredienst onttrokken, maar staat nog steeds overeind en er wordt een nieuwe bestemming voor gezocht.
De New York Times noemt de Joseph-kerk als een voorbeeld van wat er in Europa aan de hand is met kerken. Ze raken steeds leger, maar op het moment dat de sloper is ingehuurd, komt de buurt in actie. Ook in het geseculariseerde Europa hoort de kerk er nog bij – als erfgoed.
Dit wordt bevestigd in een enquête onder zesduizend Europeanen. Inwoners van Frankrijk, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, Spanje, België, Nederland, Polen en Zweden kregen een aantal vragen voorgelegd. De enquête was een intitiatief van het platform Future for Religious Heritage. Uit de antwoorden bleek dat zo’n tachtig procent van hen kerken als erfgoed op één lijn plaatst met musea, tradities en natuurgebieden. Dat geldt voor het geseculariseerde Nederland net zo goed als voor Polen en Spanje.
Kerk is belangrijk, of je nu gaat of niet
Op de vraag of het behoud van kerken cruciaal is voor het behoud van de leefbaarheid in de gemeenschap zei ook een ruime meerderheid ja, al zijn de verschillen hier groter. Nederland zit aan de onderkant met 71 % die het er helemaal of grotendeels mee eens is en slechts 16 % die ‘helemaal mee eens’ invulde. In Frankrijk waren de percentages 46 en 89.
Het lijkt erop alsof er een mechanisme in werking is dat ook op andere culturele terreinen werkzaam is. Er zijn veel meer mensen die het belangrijk vinden dat een stad een schouwburg heeft dan mensen die daadwerkelijk theatervoorstellingen bezoeken.
Interpretatie van de cijfers is – bij gebrek aan het complete plaatje – gevaarlijk. Wat moeten we bijvoorbeeld hiervan denken. Slechts 5 % van de Nederlanders is het er volledig mee eens dat kerken alleen voor religieuze doeleinden gebruikt mogen worden. Dat is veruit het laagste percentage. Maar er zijn evenmin veel Nederlanders die volledig instemmen met de uitspraak dat kerken open moeten zijn voor toerisme en culturele evenementen. Ook op dit punt laat Nederland de laagste percentages zien.
Het gezamenlijke Europese religieuze erfgoed bestaat uit zo’n 500.000 gebouwen en hun interieurs, met een geschiedenis die ruim 1.000 jaar terug reikt. Daarmee is het volgens het internationale erfgoedplatform ‘een uniek en essentieel deel vormt van Europa’s culturele erfgoed’ die ‘een sleutel vormt tot de Europese identiteit’.