Katholieken beroeren de wereld. Controversiële debatten, inspirerende initiatieven en een aangrijpende dood kenmerken dit jaar. Een terugblik op 2014 in vogelvlucht.
Pausenquete en gezinssynode
Het gonst in Nederland door paus Franciscus. De pausenquete ter voorbereiding op de gezinssynode later in het jaar, zorgt voor opwinding. Katholiek.nl publiceert de resultaten van de enquete. Daaruit blijkt dat een aanzienlijk deel van de Nederlandse katholieken geen enkele moeite heeft met het homohuwelijk, anticonceptie en ongehuwd samenwonenden. Ook een Goudse enquete wijst in die richting. De enquete wordt van onschatbare waarde geacht.
De uitslagen van de pausenquete in ons omringende landen komen in de media. België, Oostenrijk, Zwitserland en andere landen publiceren soortgelijke ‘uitslagen’ als in Nederland. De bisschoppen van Engeland en Wales publiceren net als de Nederlandse bisschoppen de resultaten niet.
De opwinding rond de gezinssynode leidt tot geruchten dat de paus naar Nederland komt. De uitnodiging zou in Rome zijn gedaan. Er komen social media-initiatieven en gesprekken. Niets is minder waar: van een uitnodiging is geen enkele sprake, schrijven de bisschoppen in een pastorale brief op 14 februari. Paul van Geest, later dit jaar uitgeroepen tot theoloog van het jaar, verzucht voor de radio dat de wil lijkt te ontbreken voor een pausbezoek.
De hooggespannen verwachtingen over de gezinssynode komen niet uit. De synode die in oktober wordt gehouden is ongekend mediageniek én verwarrend. Kardinaal Eijk vertegenwoordigt de Nederlandse kerkprovincie en houdt de verwachtingen laag: er gaat niets aan de leer veranderen. Dat is de uitkomst ook.
Hervormingen
De hervormingen in Rome gaan ondertussen door. Het Vaticaan bezuinigt fors op het personeel en de paus roept regelmatig op om geen vriendjespolitiek te bedrijven en roddel en achterklap achterwege te laten. Tijdens zijn kerstgroet aan kardinalen en bisschoppen herhaalt de paus dat, en komt met ‘15 kwalen’ waar het Vaticaanse bestuur aan zou lijden.
De paus vraagt aandacht voor armoede en soberheid, iets dat de ‘bling-bling’ bisschop Tebartz-van Elst in zijn oren knoopt. Hij wordt op 26 maart 2014 ontslagen nadat duidelijk wordt dat de bisschop 31 miljoen euro uitgaf aan het opknappen van zijn bisschoppelijk paleis. De bisschop verzweeg de gigantische kostenexplosie.
Franciscus wil op orde op zaken stellen. De IOR, de Vaticaanse bank, wordt gereorganiseerd, net als de media-instellingen. De vinger van Franciscus wordt meer duidelijk als in februari nieuwe kardinalen worden gecreërd: de invloed van niet-Europeanen op de wereldkerk neemt toe.
Dubbele heiligverklaring
27 april 2014 is een historische dag in de kerkgeschiedenis. Paus Franciscus verklaart twee van zijn voorgangers heilig: Zo’n ‘dubbelcanonisatie’ vond nog nooit eerder plaats. Dit wordt gezien als een oproep de eenheid in de kerk te bewaren: paus Johannes XXIII wordt beschouwd als het boegbeeld voor progressieve katholieken; paus Johannes Paulus II van de conservatieve vleugel. De Nederlandse katholieken worden bij de historische gebeurtenis vertegenwoordigd door hulpbisschop De Jong.
Misbruik door bisschoppen
Het seksueel misbruik in de rooms-katholieke kerk blijft op de agenda. Katholiek.nl becijfert dat de kosten die worden vergoed aan slachtoffers 27 miljoen euro zullen gaan bedragen.
In april wordt duidelijk dat oud-bisschop Jo Gijsen wordt beschuldigd van misbruik. De reacties zijn onthutst. Bisschop van Roermond Frans Wiertz zegt tijdens een boeteviering: ‘Erger kan niet’. In dezelfde maand komt er een tweede schandaal overheen. Nu is het de voormalig hulpbisschop Niënhaus die voordat hij aantrad als bisschop zich schuldig heeft gemaakt aan seksueel misbruik.
Een rechter moet er aan te pas komen om het meldpunt voor seksueel misbruik open te houden tot 1 juni 2015. Paus Franciscus benadrukt andermaal dat misbruik ‘zero tolerance‘ vereist.
Een gruwelijk bericht over 796 babylijkjes die in een beerput van een door zusters gerund Iers weeshuis (1926-1937) werden gevonden, blijkt uiteindelijk wel een drama, maar geen katholiek drama. De sterfte in dit katholieke huis was niet hoger dan elders, maar door het seksueel misbruikschandaal lag de r.k.-kerk direct onder hevig vuur. Ten onrechte ditmaal.
De held van Homs
Aan het einde van januari 2014 verschijnt op YouTube een indringende video-oproep uit Syrië van de pater jezuïet Frans van der Lugt. “We willen niet verdrinken in de zee van pijn en dood”, zegt de Nederlandse jezuïet vanuit de belegerde plaats Homs. De video laat de beklemmende situatie zien van christenen in het Midden-Oosten. De spanningen nemen in het voorjaar verder toe. Van der Lugt besluit om Homs niet te verlaten.
Op 7 april wordt de pater doodgeschoten. Naaste medewerker Pater Ziad Hilal: “Ik kreeg een telefoontje van een man uit het centrum van de stad. Hij zei dat pater Frans was geraakt door een kogel. Vervolgens werd bevestigd dat pater Frans dood was. Ik vroeg wat er met hem was gebeurd. Een gemaskerde man kwam vanmorgen in de residentie. Hij vroeg om hem te zien, face-to-face. Toen schoot hij hem in het hoofd in de buurt van het standbeeld van Jeanne d’Arc, in onze tuin.”
De wereld siddert door de brute moord. De Nederlandse en Vlaamse jezuïeten schrijven op hun website “De held van Homs wordt martelaar van Homs.”
Nederland
In Nederland lijkt de rooms-katholieke kerk als sneeuw voor de zon uit de samenleving te verdwijnen. In een rap tempo. Het secretariaat van de Bisschoppenconferentie reorganiseert en verhuist naar een kleiner pand elders in Utrecht. Kardinaal Eijk krijgt de wind van voren, als hij becijfert dat het aartsbisdom nog slechts 20 parochies zal tellen als de aartsbisschop zijn pensioengerechtigde leeftijd aantikt.
De fusies en de schaalvergroting van parochies geven veel onrust. Met name parochies in het bisdom Den Bosch komen geregeld in het nieuws als kerken moeten sluiten of als parochies fuseren. Prominent is de Salvatorkerk in Den Bosch, die in 2011 landelijke aandacht kreeg. Die kerk sluit definitief haar deuren op 1 december.
De bisdommen zetten in op het in stand houden van kleine vitale gemeenschappen met een goede liturgie. Misstanden worden tegengegaan. Dat dit nodig is komt op een uiterst wrange wijze tot uiting in de kwestie rond de Utrechtse Willibrordkerk. In die kerk zou een blasfemische voorstelling zijn opgevoerd. De kerk wordt uiteindelijk aan de eredienst onttrokken en de gelovigen moeten uitkijken naar een nieuwe locatie.
SCP-onderzoeker Joep de Hart is boos op dagblad Trouw dat hem de term ‘neofundamentalisme’ in de mond legt. Het begrip gaat helemaal niet over talibankatholieken of fanatieke christenen, maar tekent wel de mediale discussie over het rapport ‘Geloven binnen en buiten verband’. Hierin constateerde De Hart dat jonge katholieken — en jonge christenen in Nederland in het algemeen — orthodoxer zijn dan oudere gelovigen.
Media
De multimediaorganisatie Rorate/RKNieuws.net heeft moeite haar hoofdredacteur aan boord te houden. Op 13 mei 2014 stapt Vincent Kemme op omdat hij de werkzaamheden niet kan combineren. De opvolger van Theo Borgermans is dan slechts twee maanden in dienst. Later in het jaar gooit Rorate het roer om: er komt ‘snel’ nieuws via Facebook en Twitter, bijgehouden door Kemme. Op de website verschijnen opiniestukken van de hoofdredacteur die dan is teruggekeerd.
Nieuwe initiatieven zijn er ook. Catholic Voices Nederland gaat lekengelovigen equiperen het katholiek geluid in de media te versterken. Priester Roderick Vonhögen presenteert Trideo, dat hij als opvolger van de omroep RKK ziet. Die omroep verdwijnt in 2016 als gevolg van de nieuwe mediawetgeving. Trideo wil als internetomroep wekelijks uitzendingen gaan verzorgen.
Trivia
- De paus heeft 13 miljoen volgers op Twitter
- De katholieke gossip website RKBoulevard beleeft een bescheiden doorstart ‘vanuit het Heilig Hart van Nederland’.
- De media denken dat paus Franciscus ook marsmannetjes doopt.
- De rechtbank in Frankfurt oordeelt dat God geen auteursrecht heeft.
- De WK-finale Duitsland-Argentinië volgt voor olijke paus-memes. De twee pausen kijken niet samen naar de wedstrijd.
- RUG-wetenschapper Peter Barthel stuurt de zevenjarige Anco Visser een brief als antwoord op diens vraag of God bestaat.
- De Nederlandse en Belgische bisschoppen hebben overeenstemming bereikt over een nieuwe tekst van het Onze Vader.
(foto: flickr)