In onze rubriek ‘Vers voor de Zondag’ blikken we vooruit op de eucharistieviering van aanstaande zondag (of feestdag): wat vertelt het Evangelie ons? Om wat voor thema draait deze viering? Wat zou je kunnen doen om dit te onderstrepen?
Feest van het Heilige Sacrament
Eten om te leven
De eucharistie is het centrale sacrament binnen de rooms-katholieke traditie. Er is veel nagedacht hoe je toch op een goede en begrijpelijke wijze kunt verwoorden dat brood en wijn Lichaam en Bloed worden van de Heer Jezus, de Christus. Voorbij aan alle theologische discussies – hoe belangrijk ook – is er de overgave aan dit mysterie, is er de aanbidding van deze wijze van aanwezigheid van de Heer te midden van zijn kerkgemeenschap. Het gaat steeds om communie: vereniging in hart ziel en lichaam met Zijn aanwezigheid.
Exegetische notities Evangelie
Johannes 6,51-58
In Psalm 41,10 wanhoopt de psalmist dat zelfs zijn vertrouwde vriend met wie hij zijn brood deelde tegen hem in opstand is gekomen. Johannes laat ze Jezus later citeren in zijn evangelie. Je zou die tekst kunnen beschouwen als het middenpaneel van een triptiek. Het linker paneel is dan de ‘broodrede’-perikoop die Jezus uitspreekt in de synagoge van Kafarnaüm. De evangelielezing van vandaag bevat acht verzen uit deze rede. Het rechterpaneel is dan de derde verschijning aan de leerlingen. In de beide zijpanelen biedt Jezus brood aan. Wordt dit brood gegeten of niet? En zo ja, kan brood eten vijandschap voorkomen? Door zijn herhalingen en samenvatting geeft Jezus zelf de hoofdgedachte aan. Hij spreekt hier – in woorden die op de eucharistie vooruitlopen – over de verwantschap tussen hem en de gelovigen, zoals die ontstaat en onderhouden wordt door het gelovig eten. Deze band wordt in een gezaghebbend handschrift uit de 5e/6e eeuw nog versterkt door de toevoeging na vers 56: ‘zoals de Vader in mij en ik in de Vader; voorwaar, voorwaar ik zeg u, wanneer gij het lichaam van de Mensenzoon niet neemt, zoals het brood des levens, hebt ge uw leven niet in hem.’ Vanwege de eet- en broodsymboliek komen in deze perikoop nogal wat zaken voor die lastig te begrijpen en te verklaren zijn. Dat niet alles sluit als een bus, ligt misschien wel in de aard van het onderwerp. Duidelijk is dat in de synagoge van Kafarnaüm de accenten worden verlegd in de verhouding tussen Jezus en de joden. Het ‘protesteren’ tegen Jezus uit het voorafgaande maakt hier plaats voor een joods onderonsje van ‘met elkaar in twist’ zijn. De verwarring is groot. Het uittocht-verhaal zal hier waarschijnlijk model hebben gestaan. Het volk mort tegen Mozes en Aäron omdat het geen brood heeft, waarna hetzelfde volk Mozes verwijt dat het niets te drinken heeft. Waren de woorden van Jezus in het voorafgaande onbegrijpelijk, nu zijn ze zelfs een onmogelijk en onwenselijk kannibalisme in de opvatting van de joden. Maar Jezus zet deze onmogelijkheid om in een noodzakelijkheid. De keuze voor of tegen Jezus is een keuze voor of tegen het leven zelf.
Themastelling
Sacramentsdag, officieel ingesteld in 1264, kon Maarten Luther niet bekoren. Hij noemde het de meest afkeurenswaardige feestdag van de kerk. Deze mening heeft niet verhinderd dat het feest tot op de dag van vandaag gevierd wordt, in sommige streken gepaard gaand met een processie. Dit jaar is gekozen voor het thema ‘Eten om te leven’. De eerste lezing leert dat voor werkelijk leven meer nodig is dan strikt voedsel. In de tweede lezing stelt Paulus dat ‘communicatio’ bindt. Naar aanleiding van de evangelielezing kunnen we de conclusie trekken dat het sacrament van de eucharistie het vieren van leven is dat door God wordt bewaard tegen eeuwig bederf.
Suggestie
Symboliek en bezinning
Vanwege Sacramentsdag kan er in het centrum een versiering van brood gemaakt worden. Leg in het liturgisch centrum een mooie grote doek en daarop allerlei soorten brood: een broodkrans, roggebrood, plat brood (Turks brood), wit casinobrood, vloerbrood, een knip en een rozijnenbrood, eventueel wat kleine broodjes en ook crackers en matzes worden ertussen gelegd. In het welkom of in de overweging kan er aandacht besteed worden aan deze versiering. Het kan tot bezinning leiden door er vragen bij te stellen:
Zie al deze soorten brood.
Welk brood herinnert u het meest aan Jezus?
Is het de stugheid van het volkorenbrood,
of de kostbaarheid van het rozijnenbrood?
Is het vanwege zijn joodse achtergrond de matze?
…
Ga bij uzelf na hoeveel moeite het kost
om de woorden en daden van Jezus op te nemen
en te verteren,
om ze tot voedsel van uw leven te transformeren.
Kijk nu nog eens naar alle brood
en onderzoek of uw eerste keuze is veranderd.
U kunt deze versiering uitbreiden met druiventrossen van gele en blauwe druiven en een mooie wijnrank of een aantal wijnbladeren. Als dat gebeurt is het mooi om dit in de vraagstelling te betrekken.
Een hele andere wijze van bezinning bij brood en wijn is het ontstaan ervan te verbeelden. Dat kan ergens bij de ingang van de kerk op een tafel.
Plaats dan op een mooi kleed in de goede volgorde naast elkaar:
- graankorrels, aarde, een schaaltje water en een geel uitgeknipte zon, het woord ‘tijd’ op een kaartje geschreven, enkele korenaren, een schaaltje meel en een schaaltje water, een foto van handen, een foto van vuur, een brood.
- druivenpitten, aarde, een schaaltje water en een geel uitgeknipte zon, het woord ‘tijd’ op een kaartje geschreven, een druiventros, een (foto van) een druivenpers, een foto van blote voeten, een foto van een wijnvat, een fles wijn.
De teksten en suggestie zijn genomen uit de ‘Handreikingen voor liturgie voor de zon- en feestdagen’ van Berne Media. In deze uitgave staan exegetische notities voor elke lezing en antwoordpsalm, een ‘kapstok’ voor de verkondiging, misteksten, voorbeden en diverse andere suggesties voor vieringen met gewijde of niet-gewijde voorganger. Voor meer informatie over de uitgave en een abonnement, zie de website van Berne Media.