‘Minder stress goed voornemen nummer één’ kopte onderzoeksbureau Motivaction half januari. Onlangs publiceerde TNO haar tweejaarlijkse Arbobalans waaruit blijkt dat psychosociale arbeidsbelasting en burn-out klachten blijven toenemen. Wat is er aan de hand? Katholiek.nl vroeg het de bekende psychiater en schrijver Dirk de Wachter.
door Simone Ooms
Om met het goede voornemen te beginnen: wat bedoelen mensen eigenlijk als zij zeggen zich voor te nemen minder te stressen?
‘Dat moet u aan die mensen vragen, want ‘overstresst zijn’ is in wezen een containerbegrip voor allerlei uiteenlopende problemen: depressie, burnout, er kan een lichamelijke compoment zijn van overarousal, men kan niet goed meer slapen, etcetera. Achterliggende oorzaken variëren ook sterk. Het kan aan het werk liggen, of bijvoorbeeld de combinatie van het werk met een gezin, negatieve factoren uit het verleden, etcetera. Dat moet je dus altijd bevragen. Maar om als het ware de agenda te wieden, dat is denk ik voor veel Westerse mensen een heel goed idee.’
Moeten we te veel van onszelf… en misschien ook van de maatschappij?
‘Ik denk dat we in een wereld leven waarin ons neurologisch systeem overprikkeld wordt. Het aanbod aan keuzes en andere prikkels is grenzeloos. Onder het motto YOLO (You Only Live Once, red.) willen we het maximale uit het leven halen. We zijn bang om ook maar iets te missen: FOMO (Fear Of Missing Out, red.). En we zijn bang dat het niet anders kan: TINA, oftewel There Is No Alternative. Met andere woorden: als ik als werknemer niet meteen op die e-mail reageer, dan doet mijn collega dat wel en mis ik die kans. We moeten meer presteren in minder tijd en multitasken is nagenoeg normaal geworden. Kijk maar eens hoeveel mensen er tijdens een vergadering met een telefoon of laptop bezig zijn. Alles piept en bliept. Maar ook in onze vrije tijd moet er van alles, is het gewone niet genoeg.’
En wie uitvalt, moet nog meer. Tenminste, als je op thuisarts.nl alle tips leest voor mensen die last hebben van stress: meer bewegen, een dagboekje bijhouden, mindfulness oefeningen…
‘Ja, dan moet je ineens nóg veel meer, hè? Als bijvoorbeeld sporten dan een extra activiteit wordt… dat lijkt soms wat tegenstrijdig. Dat zie ik ook in de dagelijkse praktijk van mijn eigen werk: als de HR manager met een programmavoorstel komt om burnout onder werknemers te voorkomen, dan betekent dat weer een extra vergadering, of zelfs meerdere, en extra werk. Maar niemand stelt vervolgens de vraag wat er af kan.’
Toch valt de ene persoon wel uit en de andere niet. Een kwestie van zwakte?
‘Welnee, dit gaat over ons allemaal! Iemand die ziek geworden is als zwak bestempelen, dat is blaming the victim. We moeten stoppen het individu hierop af te rekenen en te stigmatiseren. Een werkgever die drie zieke werknemers naar de psycholoog stuurt om over hun leven na te denken, ja, dat is op individueel niveau wellicht zinvol, maar ik denk dat je als baas dan ook eens naar je bedrijf moet kijken. En als samenleving naar hoe we met elkaar omgaan. Want zoals onze aarde opwarmt, zo dreigt ook onze mentale temperatuur oververhit te raken. In onze consumptiemaatschappij vinden we het normaal dat je vandaag iets op internet bestelt en er morgen een vervuilende camionette voor komt rijden die in de haast waarschijnlijk ook nog allerlei snelheidsovertredingen begaat. We moeten leren dat we niet altijd alles kunnen hebben.’
Het individu kan daar wat van vinden, maar als de maatschappij nu eenmaal zo is… Is het tij nog wel te keren?
‘Ik ben absoluut geen doemdenker. Ik ben ook niet tegen nieuwe technologie en vooruitgang. Ik zie dat de bewustwording groeit. Eerst op individueel niveau… maar het zijn individuen die uiteindelijk de maatschappij vormen. De mens is een intelligent wezen. Ik geloof dat wij in staat zijn om hierover na te denken en tot een oplossing te komen. Wat dat betreft ben ik optimistisch.’
Waar zou die oplossing dan kunnen liggen?
‘Ik denk dat we moeten beginnen met kijken naar ons bestaan en ons af te vragen wat voor kleine veranderingen we kunnen maken. Geen grootse plannen, maar kleine dingen. Je afvragen hoe je de stilte in je bestaan kan weven. Gewoon eens een vriendelijk woord hebben voor iemand. Als collega’s niet naar het zoveelste teambuildingsweekend rennen, maar gewoon eens een kop koffie met elkaar drinken. Ik pleit voor ont-moeten: samen niks moeten. Gewoon eens een avondje niks, samen zijn met de ander. Een muziekstuk luisteren of genieten van de schoonheid van de verveling, zoals ik dat dan noem. Niet op een eenzame manier, maar in ontmoeting met de ander.’
Welke rol heeft zingeving daarbij?
‘Zingeving is essentieel. Wat ik net opnoemde ligt meer in de sfeer van het doen, maar dat kan, ook op het werk, niet zonder zingeving. Mensen kunnen heel veel werk verzetten zolang ze het idee hebben dat hun bijdrage belangrijk is, dat ze gezien en gewaardeerd worden, kortom, dat het allemaal zin heeft. Wie als een robot wordt ingezet en geen enkele vorm van waardering krijgt, zelfs geen negatieve, zal snel opbranden.’
Welke rol speelt religie daarbij? Is iemand die religieus is, beter bestand tegen dit soort problemen?
‘Onderzoeken op dit gebied zijn wat tegenstrijdig, dus daar is geen eenduidig antwoord op te geven, maar ik mag hopen van niet. Als zingeving enkel door religie zou kunnen worden gedragen, dan hebben we als Westerse samenleving een probleem. De religieuze structuren verliezen immers zienderogen terrein. De Westerse mens leeft momenteel in een wereld van oppervlakkigheid, efficiëntie, economisch belang en kortstondig genot. Maar nogmaals, ik ben niet pessimistisch. Ik zie jonge mensen zich in allerlei verbanden engageren voor bijvoorbeeld het milieu en andere zaken. Of dat in een christelijk, humanistisch of ander verband gebeurt, doet er eigenlijk niet zo toe. We zullen de zingeving behouden, ja, ook zonder de pastoor. Ik hoop dat de barmhartigheid zich in de wereld verder verspreidt, ook als de kerken kleiner worden. Barmhartigheid doe je immers niet op zondag in de kerk, maar vooral de hele week buiten de kerk. Dat is uiteindelijk toch een christelijke boodschap.’
Foto Dirk de Wachter: ©Leen Wouters Fotografie
Simone Ooms was na haar journalistieke opleiding tien jaar werkzaam als (online) communicatieprofessional op een hogeschool. Inmiddels werkt zij als online redacteur en marketeer bij Berne Media en is zij hoofdredacteur van katholiek.nl. In haar vrije tijd studeert zij Theologie aan de Radboud Universiteit.