De exhortatie Amoris Laetitia (‘de blijdschap van de liefde’) is het antwoord van paus Franciscus op twee turbulente bisschoppensynodes in 2014 en 2015 over liefde, gezin en seksualiteit. De paus laat zich hierin vooral van zijn barmhartige kant zien. Het gaat hem om hoe de concrete gezinnen in deze wereld leven, en hoe de kerk hen daarbij kan helpen.
De verwachtingen van de exhortatie waren hooggespannen. Voor- en tegenstanders van de nieuwe tone of voice van deze paus buitelden de afgelopen jaren over elkaar heen, binnen en buiten het zicht van de wereldpers. De paus geeft de vertegenwoordigers van beide kampen een reprimande. ‘De debatten in de media, in bepaalde publicaties en zelfs onder de dienaren van de kerk zelf, lopen uiteen van een onbescheiden verlangen voor totale verandering zonder voldoende reflectie of onderbouwing, tot het idee dat alles eenvoudig op te lossen zou zijn door het toepassen van algemene regels.’ (#2)
Inculturatie
Zoals het een goede Jezuïet betaamt, breekt Franciscus een lans voor ‘inculturatie’. ‘Culturen,’ aldus de paus, ‘zijn in feite zeer divers. En elk algemeen principe moet worden geïncultureerd, wil het gerespecteerd en uitgevoerd worden.’ (#3) In zijn afsluitende speech voor de bisschoppensynode in 2015 zei Franciscus al: ‘Wat voor een bisschop op het ene continent normaal lijkt, is voor een andere bisschop in een ander deel van de wereld raar of zelfs schandalig.’ Dit geeft aan individuele bisschoppen, priesters en andere werkers in de kerk veel ruimte voor persoonlijke afweging en strategieën.
Hiermee zet Franciscus de toon voor zijn bespreking van de familie in de rest van de exhortatie. Hij heeft veel begrip voor de complexe situaties waarin veel (katholieke) gezinnen en families moeten leven. Het woord ‘complex’ komt zestien keer voor en altijd in verband met de familiesituatie. ‘We hebben niet altijd een solide begeleiding aan pas getrouwde stellen geboden, met begrip voor hun planning, hun manier van denken en hun concrete zorgen.’ En te vaak, aldus de paus, bood de kerk een ‘te abstract en zelfs artificieel theologische idee van het huwelijk aan, ver verwijderd van concrete gezinssituaties en de praktische mogelijkheden van echte families.’ (#36)
In de priesteropleidingen moet dan ook veel meer aandacht besteed worden aan de ‘psycho-affectieve vorming’. (#203) De celibatair, zo waarschuwt de paus , loopt het risico ‘op een comfortabel single life, dat alle vrijheid biedt om onafhankelijk te leven. Het getuigenis van de getrouwde mensen zou hen moeten aanspreken.’ (#162) Bovendien wijst de paus op positieve wijze naar het voorbeeld van de Oosters orthodoxe traditie waar de praktijk van getrouwde priesters en diakens tot voorbeeld kan zijn. (#202)
Niet-ideale gevallen
Als het gaat om de hete aardappelen van de twee voorafgaande bijzondere synodes – homoseksualiteit, ongehuwd samenwonen, gescheiden hertrouwden – zet Franciscus geen opzienbarende stappen. Het blijft le ton qui fait la musique, het blijft de toon die de muziek maakt. De paus bevestigt de regels van de kerk, maar pleit tegelijkertijd voor grote compassie voor hen die het ideaal niet (kunnen) halen. ‘Sommige vormen van (huwelijks)eenheid spreken het (kerkelijk) ideaal tegen, daar waar anderen het gedeeltelijk of op een vergelijkbare wijze realiseren.’ En terwijl hij de bisschoppensynode citeert, stelt hij ‘de kerk verwerpt de opbouwende elementen in dergelijke situaties niet’. (#314) De paus wijst er nadrukkelijk op dat gelovigen in ‘niet-ideale omstandigheden’ zich niet als ‘geëxcommuniceerden’ zouden moeten voelen, maar als ‘levende leden, die kunnen leven in groeien in de kerk, die als een moeder hen verwelkomt.’ (#299)
De exhortatie Amoris Laetitia is vooral een barmhartig document, dat aan voor- en tegenstanders van een meer liberale koers van de kerk inzake seksualiteit genoegdoening geeft.