Onlangs verscheen een gezamenlijk boek van twee auteurs die beiden op hun eigen manier zinzoekers en aan de Radboud Universiteit verbonden zijn: Thomas Quartier, benedictijns monnik en theoloog, en Paul van der Velde, kenner van Aziatische kunst en religiewetenschapper. Ze gaan in dit boek in dialoog met elkaar, en wel letterlijk: het is een gespreksboek. Waarom? Thomas Quartier legt zijn visie op dialoog als bron en inspiratie voor zinzoekers op katholiek.nl uit. Het appèl ‘laten we samen zinzoeken’ geldt volgens hem voor iedereen, binnen en buiten de gevestigde religieuze tradities, tussen oost en west.
door Thomas Quartier
Er zijn in de huidige Nederlandse samenleving oneindig veel manieren om op de ultieme vragen van het bestaan gericht te zijn. Secularisatie betekent niet dat er geen zinzoekers zouden zijn! Dat merk je aan de enorme populariteit van spirituele plekken en praktijken: kloosters, pelgrimsplaatsen en meditatie. Het brede aanbod is voor velen een bevrijding omdat er geen voorgeschreven route meer is die je verplicht moet volgen op weg naar het heil. Maar het maakt het parcours ook lastiger. Welke weg past bij je eigen vragen? Wil je tot betrokkenheid komen, is dialoog noodzakelijk. Want hoe complexer de route, hoe minder je in je eentje de weg kan vinden.
Persoonlijk engagement
Ik heb zelf een paar jaar geleden voor een radicaal binnen-perspectief gekozen. Ik werd benedictijns monnik en ging als religiewetenschapper en theoloog steeds meer vanuit een persoonlijk engagement schrijven. Sommigen op de universiteit vinden dat een manier van wetenschap die vandaag echt niet meer kan. Je krijgt wat over je heen als je in een wereld van objectieve kennis toch subjectief betrokken bent. Maar er zijn gelukkig tochtgenoten. Mensen die soms vanuit een heel ander perspectief toch ook zinzoekers zijn. Paul van der Velde is voor mij al meer dan twintig jaar zo’n tochtgenoot. Hij doceert Aziatische religies maar is zelf geen boeddhist of hindoe. Toch is hij net zo betrokken als ik, en we versterken elkaar daarin. ‘Laten we samen zinzoeken!’: dat voornemen hebben we nu door ons gezamenlijke boek gerealiseerd.
Religieuze praktijken
Zowel oosterse als westerse religie bestaat voor een groot deel uit praktijken die je verschillend kan benaderen. Paul doet dat via kunst en cultuur. Hij is niet alleen een kenner van Aziatische landen door de vele reizen die hij begeleidt, maar ook een beoefenaar van de bijbehorende culturen door poëzie, schilderkunst, zang en dans. Eigenlijk heel vergelijkbaar met wat ik in het klooster doe. Ik schrijf, zing en leef volgens een leefregel die uit een duidelijk andere cultuur afkomstig is dan de mijne. Sint Benedictus schreef hem in de 6e eeuw in Italië. Juist door het vreemde gaan we op zoek naar onze eigen identiteit. En we proberen dat als docenten over te dragen, beiden in de intellectuele ruimte van de Radboud Universiteit. Maar ook dat roept vragen op. Doe je je spirituele engagement geen onrecht wanneer je er al te wetenschappelijk mee omgaat?
Zoeken inspiratie tot dialoog
Het samen zinzoeken heeft ons doen inzien dat zowel de intellectuele reflectie als ook de diepgaande ontmoeting een absolute meerwaarde hebben. Dialogen zoals we ze hebben gevoerd, zijn geen concessie, ook niet louter blijk van nieuwsgierigheid of interesse. Ze zijn als zodanig een exercitie van zinzoeken. Velen vragen zich af of Paul en ik dan niet per definitie op verschillende niveaus aan het praten zijn: ‘De een is gelovig en de ander niet,’ zei een van onze gezamenlijke studenten. Aan de buitenkant lijkt dat wellicht zo. Maar een echte dialoog laat je snel de betrekkelijkheid van dit soort etiketten inzien. Is het wel zo simpel dat beoefening van een spirituele praktijk afhankelijk is van een bepaald patroon van overtuigingen? Hoe meer je je door de betrokkenheid van een ander mee laat nemen, hoe minder je weet wat dat is, die overtuigingen. Sint Benedictus zegt in zijn Regel dat je als monnik ‘God moet zoeken’ (RB 58,7). Over ‘vinden’ staat er niets. In de Oosters religies vind je daarvoor ook genoeg aanknopingspunten. Dat zoeken is voor mij een permanente inspiratie tot dialoog.
Een kwestie van doen
Voor dit soort dialogen moet je een beetje ‘agnost’ kunnen zijn, of je nou gelovig bent of niet. In de religiewetenschappen wordt wel eens over ‘methodisch agnosticisme’ gesproken, maar dat treft het maar gedeeltelijk. Bij de dialoog van het zinzoeken ga je niet uit van een bepaald doel dat al dan niet gelovig is. We citeren in het boek graag onze Canadese oud-collega Ronald Grimes aan: ‘Geloven is wellicht de meest overschatte categorie in de huidige religie.’ Dat betekent natuurlijk niet dat er geen geloof zou zijn. Maar voor veel mensen, zo onze ervaring, is het vandaag vooral een kwestie van doen. Daarom komen ze naar kloosters, gaan ze op pelgrimsreis en zitten ze op meditatiekussens. Het is altijd weer een verrassing wat je met zo’n open betrokkenheid kan ontdekken, samen met de ander. Ik hoop dat de lezers van de dialogen van Paul en mij daardoor vooral zelf gaan zinzoeken. Het is de moeite waard, en vandaag absoluut niet minder relevant dan vroeger.
Thomas Quartier OSB (1972) is directeur van het ‘Benedictijns Centrum voor Liturgische Studies’ aan de Radboud Universiteit Nijmegen en hoogleraar Monastieke Spiritualiteit aan de Katholieke Universiteit Leuven. Daarnaast is hij verbonden aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen en gasthoogleraar aan de Benedictijnse Hogeschool Sant Anselmo in Rome.
Het boek ‘Zinzoekers. Dialogen over religie tussen Oost en West’ is verschenen bij Bernemedia in 2018. Zaterdag 19 januari presenteren Paul van der Velde en Thomas Quartier het boek.