Inzet voor de publieke zaak is de hoogste opdracht. Dat leerde Piet Steenkamp, die op 8 januari te Eindhoven overleed, van de middeleeuwse theoloog Thomas van Aquino. Steenkamps belangrijkste bijdrage aan die publieke zaak was de totstandkoming van het CDA, een politieke partij die zich baseert op het evangelie, maar die niet gebonden is aan een kerkgenootschap.
Aan het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw was de Katholieke Volkspartij (KVP) de grootste partij in Nederland. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1963 kreeg ze vijftig zetels. In bijna tien jaar tijd zou dit aantal zowat halveren.
In die tijd was er al de ‘groep van achttien’ waar ook Steenkamp deel van uitmaakte. Deze groep bestond uit leden van de KVP, de gereformeerde ARP en de nederlands-hervormde CHU. Hier werd de grondslag gelegd voor het CDA.
Vanaf 1973 bestond dit CDA als een federatie van deze drie politieke partijen met Piet Steenkamp als voorzitter. Hij stond voor de schijnbaar onmogelijke opgave om de federatie tot één partij te maken. De cultuurverschillen tussen KVP en ARP waren enorm en bovendien had de CHU in 1973 voor de oppositie gekozen terwijl de twee andere partijen toetraden tot het kabinet-Den Uyl.
Met zijn aan naïviteit grenzende enthousiasme wist hij de drie partijen tot elkaar te brengen. Maar tegelijkertijd liet hij er geen misverstand over bestaan dat de zaken liepen zoals hij dat wilde. ‘De honden blaffen, maar de karavaan trekt verder’, was zijn gevleugelde uitspraak.
Het eerste succes kon hij noteren in 1977. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in dat jaar deed het CDA voor het eerst mee en wist een zetel te winnen. Die winst verbleekte bij het voor die tijd spectaculaire resultaat van de PvdA die tien zetels winst boekte.
Maar tijdens de kabinetsformatie overspeelde de PvdA haar hand en uiteindelijk sloten CDA en VVD een coalitie. In 1980 fuseerden de drie partijen en Steenkamp werd erevoorzitter. Het CDA bewees zich onder de premiers Van Agt en Lubbers als een grote partij in het midden waar de andere partijen niet omheen konden — totdat de PvdA en de VVD zich meester maakten van dat midden en het CDA in 1994 in de oppositie kwam.
Het verliezen van deze machtspositie ging volgens Steenkamp niet ten koste van de unieke positie die het CDA heeft. In een interview met Christen Democratische Verkenningen uit 2013 zei hij: “Waarin dat onderscheidende precies zit? In de verbondenheid met de christelijke traditie: tussen alle godsdiensten is het christendom uniek door zijn nadruk op de praktijk van de sociale deugden en de menselijke waardigheid: de gehele mens doet er toe.”
Steenkamp besefte dat die verbondenheid met die christelijke traditie, en voor hem met het katholieke geloof, in de politiek niet tot uiting moest komen in een partij die aan een kerk was verbonden en zeker niet in een katholiek partij die zich zoals vroeger liet leiden door bisschoppelijke uitspraken. Maar wel in een open, door het evangelie geïnspireerde partij.
Van 1967 tot 1970 was Steenkamp voorzitter van het Pastoraal Concilie van de Nederlandse Kerkprovincie. Dit concilie was bijeengeroepen door de Nederlandse bisschoppen om de resultaten van het Tweede Vaticaans Concilie in Nederland door te voeren. Het Pastoraal Concilie ging echter verder en adviseerde onder meer het verplichte priestercelibaat af te schaffen. Dat stuitte uiteraard op verzet vanuit Rome.
Het weerhield hem er niet van om in 1985, toen paus Johannes Paulus Nederland bezocht, bij de paus te pleiten voor de wijding van vrouwen tot priester. Hij ontmoette de paus in zijn functie van voorzitter van de Eerste Kamer. In die functie mocht hij geen interne kerkelijke zaken aan de orde stellen, maar daar trok hij zich niets van aan. De paus antwoordde dat Christus nu eenmaal mannen als apostelen had gekozen en dat zelfs hij als paus daar niets aan kon veranderen. Deze karavaan trok verder in een andere richting dan Steenkamp gewenst had.
Rien Fraanje, De getuigenis van Piet Steenkamp
Parlement en politiek: dr. P.A.J.M. (Piet) Steenkamp
Ton H.M. van Schaik, Bedankt voor de bloemen. Johannes Paulus II en Nederland (Tielt 2005)
Foto: Piet Steenkamp in 1971 (Collectie SPAARNESTAD PHOTO/NA/Anefo/Eric Koch CC BY-SA 3.0 nl)