In de jongste aflevering van de hitserie Rick and Morty verscheen Jezus Christus zelf op het toneel, terwijl de sceptische wetenschapper Rick zijn geloof in Zijn Hemelse Vader beleed. Voor kenners en fans van Rick and Morty kwam deze scene als een grote verrassing: de serie staat bekend om zijn atheïstische ondertoon. De toewijding van Rick aan God staat echter aan het einde van een van de meest complexe afleveringen van de serie, ‘Never Ricking Morty’. Een cultuurtheologische analyse ligt voor de hand.
door Frank Bosman
Rick and Morty is het geesteskind van de bekende Amerikaanse schrijver en producent Dan Harmon (*1973). Zijn bekendste werk is de serie Community (2009-2015) over een disfunctionele Amerikaanse high school. De tekenfilmserie Rick and Morty volgt de avonturen van Rick Sanchez, de meest briljante geleerde van de Melkweg, en zijn onwillige kleinzoon Morty. Rick is van het type mad scientist, gehoorzaamt alleen aan zijn eigen wetten en reist met een zelfgemaakte portal gun door het multiversum.
Al tijdens de allereerste aflevering (‘Pilot’, S01E01) belijdt Rick zijn atheïstische filosofie. Morty’s ouders staan te ruziën in de keuken, als zijn zus Summer verzucht: ‘God, ze zijn zo luid! Ik wil dood!’ Waarop Rick droog meldt: ‘Er is geen God, Summer. Ruk die pleister maar in één keer eraf. Je zal me er later dankbaar voor zijn.’ En in ‘Rick and Ricklaxation’ (S03E06) schreeuwt de meest immorele versie van Rick: ‘Als God bestaat, ben ik dat. Ik ben een genie en een god.’ De serie ademt een existentieel nihilisme. Zoals Morty zijn zus uitlegt in ‘Rixty Minutes’ (S01E08): ‘Niemand bestaat opzettelijk. Niemand hoort ergens. Iedereen gaat dood. Kom televisie kijken.’
Je leven in handen van Jezus
Hoe groot was de verbazing van de Rick and Morty fan base, toen in de jongste aflevering ‘Never Ricking Morty’ (S04E06) Harmon uit een heel ander vaatje leek te tappen. Nu staat Harmon sowieso bekend om zijn meta-commentaar en het veelvuldig breken van de vierde wand. Maar in deze specifieke aflevering gaat hij in de overdrive. Rick en Morty bevinden zich aan boord van de Story Train, een plek waar letterlijk verhalen worden geboren. De trein staat onder leiding van Story Lord, die Rick en Morty gevangen neemt en alle creativiteit uit hen weg wil zuigen (zoals Harmon zelf alles uit zijn schepping probeert te halen).
[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=3Vo7c9gvVL0[/embedyt]
Tijdens deze ‘procedure’ worden Rick en Morty blootgesteld aan verschillende versies van het einde van hun eigen ‘verhaal’. In één van die eindes staan Rick en Morty tegenover een leger van voormalige en nieuwe vijanden. Zelfs Rick lijkt alle hoop verloren te hebben en geeft zijn leven over aan een hogere macht: ‘Bedenk dat er altijd iemand voor ons is, mijn beste vriend en persoonlijke redder, Jezus Christus.’ Morty is verbaasd: ‘Je gelooft niet in God!’ Rick ontkent: ‘Maar Hij gelooft in jou, Morty. Weet je, ik dacht dat ik de uitvinder was, maar de grootste uitvinding is de vrije gave van eeuwig leven. Ik heb verschrikkelijke dingen gedaan in mijn leven, maar het is nooit te laat om Jezus aan te nemen. Jezus klopt altijd op de deur. Alles wat we doen moeten, is Hem open doen en Hem in onze harten laten.’
Dan zakt Rick op zijn knieën en trekt Morty mee. Hij houdt één hand omhoog geheven. Een worship-achtig melodietje begint op de achtergrond te spelen. Rick gaat door: ‘Jezus, ik neem jou aan in mijn hart. Vul me met jouw Geest. Maak mij tot een schitterende stad op een berg. Laat mij opnieuw geboren worden. In Jezus’ naam bidden wij. Amen.’ Op dat moment ziet Story Lord de controlemeters van zijn machinerie inzakken: relatability, broad appeal en marketability. Op dat moment voegen zich enkele cartoonwezentjes zich bij Rick en Morty, met name ‘Bible-saurus’ (een dinosaurus op een skateboard, gekleed als een apostel), een Troetelbeertje met een kruis op zijn shirt, een schaap, een blije jongen met ‘I love Jesus’ op zijn shirt, een paar ‘gezonde groenten’, een lopende bijbel-met-leeslint en een lopend kruis, compleet met nagels en een bloederige doornenkroon op.
The Greatest Stroy Ever Told
Story Lord grijpt in en valt het verhaal binnen. ‘Wat is hier aan de hand?’ Rick antwoordt met een verwijzing naar de bekende Jezusfilm uit 1965: ‘The greatest story ever told.’ Dan verschijnt Jezus aan de hemel, daalt af naar beneden en scheurt dan zijn kleed uiteen waardoor zijn zeer gespierde torso wordt getoond (zonder kruiswonden overigens). Op dat moment gaan ook alle slechteriken op de knieën, terwijl één van hen Johannes 20,28 citeert, waarin de ‘ongelovige Thomas’ Jezus herkent met ‘mijn Heer en mijn God’. Rick en Morty maken van de gelegenheid gebruik om Story Lord in hun eigen verhaal achter te laten en te ontsnappen naar de machinekamer van de trein. Rick: ‘We zijn veilig, Morty. Niemand zal ooit deze rotzooi willen zien.’ Als Morty vraagt hoe het nu verder met Story Lord gaat, zegt hij: ‘Hij moet eeuwig in de hel van elke schrijver verblijven, de Bijbel.’
Vervolgens ontspint zich weer een nieuwe discussie tussen Rick en Morty, op weer een hoger meta-niveau. Reflecterend op wat net gebeurd is, merkt Morty op: ‘Ik weet het niet. Sommige mensen houden werkelijk van dit spul. Het lijkt allemaal een beetje cynisch.’ Rick ontkent: ‘Morty, we zijn letterlijk door Jezus Christus gered. Vertel me hoe dat ooit iemand zou kunnen beledigen?’ Dan ziet de kijker ineens wat er ‘echt’ aan de hand is: de Story Train is eigenlijk een stuk geavanceerd, buitenaards speelgoed dat Morty voor Rick heeft gekocht. Alles wat de kijker hiervoor zag, speelt zich af in de fantasie van de twee hoofdrolspelers.
In de post-credits zien we overigens Story Lord en Jezus over het strand lopen, terwijl hij aan Hem uitlegt dat de naam ‘Jaweh’ afkomstig is van de samensmelting van de Sumerische god ‘Ya’ en de Mesopotamische god ‘Way’. Jezus citeert vervolgens de strijdkreet uit ThunderCats, een Amerikaanse tekenfilmserie uit de jaren 80 en 90: ‘Vader der tekenen, geef mij bloed boven zicht’. Op data moment explodeert Jezus in een golf van bloed en blijkt ook deze scene zich in de speelgoed-Story Train te hebben afgespeeld (Jezus bloedt vliegt zichtbaar tegen de ramen). Hiermee ontspoort de Story Train tot groot ongenoegen van mopperpot Rick, die van Morty een nieuwe eist.
Meta-satire
Wat zijn we nu getuigen van geweest? Waar gaat deze aflevering en vooral deze scene nu precies over? Dat is natuurlijk de grote vraag. Sommige fans waren onaangenaam verrast door de schijnbaar positieve behandeling van het christendom, en dan nog wel in zo’n vrome vorm. Andere fans voelden zich beledigd door Harmon en meenden dat zij zelf bespot werden. Weer andere critici vonden dat Harmon zichzelf vergaloppeerd had met zijn meta-meta-meta-commentaar. En wat belijdende christenen van deze aflevering vinden, weet ik ook niet precies, wellicht omdat de categorieën devote christenen en Rick and Morty-fans niet automatisch elkaar overlappen.
Wat Harmon in ieder geval niet verweten kan worden, is Bijbels analfabetisme. Hij citeert in deze scene delen van het Onze Vader, een deel van de Bergrede en een passage uit het Johannesevangelie. Maar tegelijkertijd geeft de frase ‘maak mij tot een schitterende stad op een berg voor jou’ (make me a shining city on a hill for you) te denken. De frase uit Matteüs 5,14 speelt een belangrijke rol in het Puritanisme en daarmee in de geschiedenis van de Verenigde Staten. John Winthrop hield deze frase voor aan de kolonisten aan boord van de Arbella, die op het punt stonden te landen in de Baai van Massachusetts in 1630. De frase is ook gebruikt door John F. Kennedy (1961), Ronald Reagan (1989 en 1989), Barack Obama (2006), Mitt Romney (2016) en vele andere Amerikaanse politici.
Puriteinen
Het Puritanisme is ook terug te vinden in enkele andere elementen in Ricks gebed. De persoonlijke overgave van het eigen leven in Gods handen, de noodzakelijkheid God persoonlijk te ervaren in het eigen leven, het idee van being born again (spirituele hergeboorte), de eenvoud van gebed en theologie, het geloof in rechtstreeks ingrijpen van God in het dagelijks leven: het is niet alleen terug te vinden in het Puritanisme van weleer, maar ook in bredere lagen van de (Amerikaanse) christenheid in de vorm van Evangelicals, Born-again Christians en Pentecostals.
Het is deze vorm van christelijke spiritualiteit die door Harman als pars pro toto wordt gebruikt om het hele christendom te persifleren. Rick zegt het zelf tegen Morty als Story Lord tot in de eeuwigheid in de ‘schrijvershel, de Bijbel’ moet verblijven: ‘We zjin veilig. Niemand zal ooit deze rotzooi willen zien.’ Die ‘rotzooi’ is een verwijzing naar het verhaal dat Rick en Morty net hebben ‘verteld’ – Rick smeekte succesvol Jezus’ hulp af – maar ook naar het grotere verhaal van het christendom, het ‘grootste verhaal ooit verteld’.
Rotzooi
En nogmaals helpt Morty ons begrijpen, als hij opmerkt dat dit alles hem cynisch overkomt, namelijk cynisch naar de miljoenen christenen die werkelijk in deze ‘rotzooi’ geloven. Dat Rick tegenwerpt dat het onmogelijk is om als christen aanstoot aan hun verhaal te nemen omdat zij net letterlijk door Jezus gered zijn na het uitspreken van hun geloof, is niet echt overtuigend. De manier waarop het verhaal verteld werd, laat tenminste erg gemakkelijk ruimte voor een meer kritische interpretatie. Ik denk dat veel christenen zich wellicht niet beledigd voelen door Rick and Morty, maar ook niet bepaald serieus genomen. Integendeel.
Uiteindelijk is en blijft Rick de god van het getekende universum. Als Rick en Morty aan het einde van de aflevering met de poppetjes in de Story Train spelen, bij wijze van commercial voor datzelfde ding, laat Morty Story Lord zeggen ‘Rick is een god,’ waarna Rick toevoegt: ‘Welk verhaal zou compleet zijn zonder de ingenieur van de het grootste verhaal ooit verteld.’ En natuurlijk is dat geen verwijzing naar God, Jezus of de Bijbel, maar naar Rick zelf, en door hem heen, naar Harmon zelf, het genie achter Rick and Morty.