In onze rubriek ‘Vers voor de Zondag’ blikken we vooruit op de eucharistieviering van aanstaande zondag (of feestdag): wat vertelt het Evangelie ons? Om wat voor thema draait deze viering? Wat zou je kunnen doen om dit te onderstrepen?
Twintigste zondag door het jaar
Grenzen overschrijden
Jezus is begonnen als gezondene naar zijn eigen Joodse volk. Echter: in de ontmoeting met mensen is Hij gebracht tot een veel dieper inzicht van Gods bedoelingen met onze wereld. Jezus heeft ontdekt dat zijn Blijde Boodschap ook over de grenzen van het Joodse volk voor ‘alle volkeren’ bestemd is. Gelukkig dat Hij kon aansluiten bij sommige profeten van het Eerste Verbond waar deze intuïtie reeds aanwezig was.
Wij zijn er aan gewend dat het christendom overal op de wereld is doorgedrongen. Maar deze universele oriëntatie gaat verder, niet alleen geografisch. De Blijde Boodschap is ook bedoeld om alle facetten van het menselijke bestaan te doordesemen.
Exegetische notities Evangelie
Matteüs 15,21-28
Nadat Jezus aan land is gegaan na een tocht over het meer van Gennesaret, ontmoet hij een groep schriftgeleerden en farizeeën, die van Jeruzalem daarheen gekomen zijn om kritiek uit te oefenen op de wijze waarop Jezus omgaat met de reinheidswetten. Jezus wijst erop, dat er belangrijker dingen zijn. Die reinheidsvoorschriften betreffen uiterlijkheden bedoeld voor een beperkte groep. Wezenlijker is wat uit het hart komt en die ‘goed hartigheid’ is opdracht voor iedereen. Na dit conflict trekt Jezus zich terug uit zijn gebied, Grieks: meros, vers 21, naar het noorden de grens over. De plaatsaanduiding ‘Tyrus en Sidon’ herinnert aan verhalen uit het boek 1 Koningen. Het is een streek met een slechte faam vanwege de Baälcultus, gepropageerd door koningsdochter Jezabel en haar man, koning Achab, koning van Israël (875-853 BC).
Wordt de vrouw, die Jezus ontmoet, ‘Kanaänitische’ genoemd om dat te benadrukken door te verwijzen naar de stammen, die in het land woonden vóór de uittocht? Of kwam zij misschien uit de buurt van de Kana, een beek in het grensgebied, waar volgens Johannes Jezus gast is bij een bruiloft, Johannes 2? In ieder geval overschrijdt ook zij grenzen, Grieks: horia, vers 22. Meervoudig! Zij overschrijdt de gedragscode voor vrouwen, omdat zij zomaar publiekelijk een vreemde man aanspreekt én omdat zij haar vertrouwen stelt in een joodse rabbi. Matteüs laat haar Jezus aanspreken met titels voor de verrezen Heer. Daarmee loopt zij vooruit op een toekomst, waarin mensen van alle volken naar Jezus toe zullen komen. Zij overschrijdt grenzen in tijd en ruimte. Niet voor zichzelf maar ook voor haar dochter, nog gevangen in ‘slechte geest’, vers 23.
Wanneer zij Jezus aanroept, reageert hij niet, al dringen de leerlingen erop aan, dat hij het ‘verlossende’, Grieks: ‘apoluo’, woord spreekt tot de naloopster. En als hij dat tenslotte doet, lijkt het op een afwijzing. Of is het een uitdaging om te zien of deze naloopster een serieuze navolgster zal zijn? Dat laatste blijkt uit het zogenaamd snedige antwoord, waarmee de vrouw reageert op de opmerking van Jezus, dat hij alleen gekomen is voor de verloren schapen van zijn eigen volk. In haar antwoord verbindt de vrouw de geschiedenis van Jezabel en Achaz met haar eigen positie, een duidelijke hint voor goede hoorders in Matteüs’ tijd.
Huishonden, Grieks: ‘kunarioi’, waren onreine dieren, omdat zij afval aten. Het zijn geen kuddedieren zoals schapen. Verschillen genoeg tussen huishonden uit Tyrus en Sidon en schapen van Israël. Maar het waren wel de huishonden, die het bloed van Jezabel oplikten, 1 koningen 22,38; 2 Koningen 9,36. Daarop lijkt de vrouw te zinspelen. Juist omdat zij zich identificeert met de honden, die met Jezabel en haar man deden als met kruimels: ‘nietsen’, die van de altaren van Baäl vielen, verdient zij krediet. Door zich met die ‘hondjes’ te identificeren maakt zij duidelijk, dat zij de Baäl-verering heeft ‘opgeruimd’. Uit de ban van die ‘bazen’ (Baäl = baas) stelt zij haar vertrouwen in de ene Heer, Kurios, vers 25, om een nieuw perspectief te openen voor haar dochter. Als ‘moeder’ van haar volk geeft zij haar kinderen toegang tot de toekomstige gemeente van de verrezen Heer. Immers, mensen uit alle volken zullen uitbreken uit de ban van slechte geest, wanneer zij zich door Jezus’ goede geest bevrijd weten. Een Kanaänitische vrouw opende de deur voor hen.
Themastelling
In de lezingen van vandaag zie je glimpen van mogelijkheden die realiteit kunnen worden, mits er consequent doorgewerkt wordt aan de opdracht, waartoe de evangelisten ons oproepen: het recht maken van de wegen van de Eeuwige’, Mt.3,3;Mk. 1,3; Lk. 3,4, Joh.1,23. Daarbij is Jezus ons voorbeeld, maar wordt ook ieder van ons uitgedaagd tot een eigen inbreng volgens de principes van ‘recht’ en gerechtigheid’, tot openheid voor iedereen als een nieuw lied.
Suggestie: gedicht ‘Ga mee…’
Ga mee over grenzen
tussen landen
ontmoet een ander
kind van God.
Ga mee over grenzen
tussen volken
luister naar een mens,
kind van God.
Ga mee over grenzen
die je niet ziet
gevormd in je hoofd,
kind van God.
Ga mee over grenzen,
zie zoals God ziet,
maak samen vreugde,
kind van God.
br. Hans-Peter Bartels ofm
De teksten en suggestie zijn genomen uit de ‘Handreikingen voor liturgie voor de zon- en feestdagen’ van Berne Media. In deze uitgave staan exegetische notities voor elke lezing en antwoordpsalm, een ‘kapstok’ voor de verkondiging, misteksten, voorbeden en diverse andere suggesties voor vieringen met gewijde of niet-gewijde voorganger. Voor meer informatie over de uitgave en een abonnement, zie de website van Berne Media.