Uitvaartonderneming Dela was een van oudsher katholieke vereniging. Ze ontstond door het verzet van gewone gelovigen tegen een clerus die vooral op status en de financiële positie van hun parochie lette. Ook het belang van de sociale leer van de kerk bracht hierin verandering tegen deze ongelijke praktijk. Die nog weinig belichte kerkgeschiedenis is nu in boekvorm verschenen.
‘Was het niet zwaar om zo lang aan zo’n droevig onderwerp te moeten werken?’ Die vraag kreeg Jan Brouwers toen hij vertelde dat hij een jaar lang had gewerkt aan een boek over uitvaartverzorger en -verzekeraar Dela. Zijn antwoord luidde ontkennend en ook bij mede-auteur Wim Maas merkte hij niets gemerkt van toegenomen zwaarmoedigheid gedurende het onderzoek.
Het onderzoek heeft veel aan het licht gebracht dat interessant is voor lezers van Katholiek.nl. Dela is van oorsprong een katholiek initiatief, maar niet op een manier die je wellichtzou verwachten. De vereniging is in 1937 opgericht als protest tegen de hoge prijzen van de uitvaarten die de pastoors vroegen.
Initiatiefnemers waren Eindhovense arbeiders die in verzet kwamen tegen het klassensysteem dat daar en vrijwel overal in Nederland bij katholieke uitvaarten gebruikelijk was. Wie niets kon betalen werd ’s morgens in alle vroegte net na een eenvoudige mis en het luiden van een klein klokje zonder veel egards onder de grond gestopt. Een kruis op het graf kon er ook niet af.
Wie het zich kon veroorloven kreeg een mis met drie heren op een tijdstip later op de ochtend dat destijds als deftig werd beschouwd. Alle beschikbare klokken werden geluid en de overledene werd met een plechtige rouwstoet naar het kerkhof gebracht, alwaar hij of zij weldra zou rusten onder een indrukwekkend grafmonument.
Veel pastoors zetten de nabestaanden onder druk om een zo duur mogelijke uitvaart te kiezen. Anders was er wel de sociale druk die ervoor zorgde dat mensen zich desnoods in de schulden staken om voor een fatsoenlijke begrafenis te kunnen zorgen.
Doel van Dela – dat staat voor Draagt Elkanders Lasten – was om elke katholiek eenzelfde waardige begrafenis te geven. In de eerste twintig jaar van haar bestaan moest ze veel wantrouwen en openlijke tegenwerking van de pastoors in Eindhoven en elders overwinnen.
“Als jullie zo doorgaan, lopen de kerken straks helemaal leeg”, zei de toenmalige voorzitter van Dela. Zijn hele leven bleef hij praktiserend katholiek, maar dat verhinderde hem niet om kritisch te zijn en niet te wijken voor tegenstand van de clerus.
Er was ook steun van kerkelijke kant. Jonge priesters die geïnspireerd waren door de katholieke sociale leer. Zij wezen erop dat de rooms-katholieke kerk maar één uitvaartliturgie kent en dat het klassenonderscheid inging tegen die leer. Ook op grond van die leer stimuleerden ze de oprichting van coöperaties, zoals Dela en bijvoorbeeld ook de tegenwoordige Rabobank, die haar wortels heeft in de katholieke boerenleenbanken.
Het ideaal van de gelijke uitvaart voor iedereen was rond 1960 bereikt: een voor een schaften de parochies het klassenstelsel af. Maar in het daaropvolgende decennium sloeg de ontkerkelijking toe: er was steeds minder behoefte aan een katholieke uitvaart.
Dela paste zich opmerkelijk snel aan. Ook degenen die eerder de grote voorvechters waren van Dela als katholieke organisatie, konden zich er geheel in vinden dat het lidmaatschap werd opengesteld voor niet-katholieken. De geschiedenis van Dela en die van rooms-katholiek Nederland lopen daarna uit elkaar.
Jan Brouwers en Wim Maas. Voor elkaar – het verhaal van 75 jaar Dela. Eindhoven: Lecturis Books, 2012. ISBN 9789070108687. Prijs 24,95. Rechtstreeks te bestellen via http://www.lecturisbooks.nl/NL/catalogus/0/0/1/16513
(foto: Wim te Beest/flickr)