Afgelopen zomer gaf mgr. Jan Liesen (bisschop van Breda) een uurlang interview met het rechts-katholieke Eternal Word Television Network. Onderwerp is de ‘nieuwe evangelisatie’. In dit openhartige interview vertelt de bisschop over zijn jeugd op een Brabantse boerderij, zijn priesteropleiding en zijn voortdurende pogingen om het Goede Nieuws te verspreiden. Speciaal voor de periode tussen Kerst en Oud en Nieuw wijzen wij je graag op dit interview.
Sommige gelovigen, aldus mgr. Liesen, dachten dat ze niet meer hoefden te evangeliseren. ‘Je hoefde niet meer naar de mis te gaan. Gewoon ‘goed leven’ zou genoeg zijn om in de hemel te komen. Dat haalden ze uit de documenten van Vaticanum II, onterecht overigens.’ God kan ook buiten de kerk gevonden worden, aldus Vaticanum II,’maar dat is de uitzondering, niet de regel. In onze geseculariseerde wereld is het bijna onmogelijk redding te verkrijgen zonder hulp van de kerk en de sacramenten.’
Catechese
Mgr. Liesen beklaagt zich over het wegvallen van de catechese sinds de jaren zestig van de vorige eeuw. ‘Aan het eind van de basisschool mochten we onze godsdienstboeken mee nemen naar huis, omdat ze niet langer nodig waren. Er werden geen nieuwe meer gekocht. ‘ Volgens de Bredase bisschop is er in Nederland geen systematische instructie van het geloof meer over. ‘Hoe kan je van God houden als je Hem niet meer kent?’
Roepingen
Als antwoord op de vraag van de interviewer over het geringe aantal roepingen in Nederland, wijst mgr. Liesen wederom naar de jaren zestig. ‘De Nederlandse bisschoppen sloten de klein- en grootseminaries na het Tweede Vaticaans Concilie. De opleiding tot priester werd overgeheveld naar speciale, door de staat gefinancieerde theologische faculteiten.’ Helaas leverde dit problemen op, aldus de bisschop: ‘Maar er waren geen maatregelen genomen voor de spirituele opleiding van de priesters. Het aantal roepingen stortten in binnen enkele jaren.’
‘Trente is nooit afgeschaft’
Liesen verwijst naar het succes van het nieuw opgerichte seminarie Rolduc (bisdom Roermond), maar hij ook zelf gestudeerd heeft. ‘Pas bij de oprichting van nieuwe diocesane seminaries kwamen er weer roepingen. Dit was precies het toepassen van het Tweede Vaticaans Concilie’. ‘Is dat niet juist doen wat het Concilie van Trente wilde?’ vraagt de interviewer. Liesen: ‘Trente is nooit afgeschaft.’
Biecht
Mgr. Liesen spreekt met veel liefde over het sacrament van vergeving en verzoening, de biecht. ‘Toen ik als achttienjarige het seminarie opkwam, ervoer ik voor het eerst de spirituele rijkdom van het sacrament van de biecht. Dat wist ik eerder niet, omdat niemand in mijn parochie me dat ooit verteld had.’ Als het gaat om het lezen en bestuderen van de Bijbel op het grootseminarie zegt hij: ‘Het lezen van de Bijbel, niet als een of ander tekstboek, maar als God zelf die tot jou spreekt en op een antwoord wacht.’
‘Hij liegt!’
Liesen is geboren en opgegroeid op een Brabantse boerderij. ‘Ik ben geboren op een boerderij. Elke avond hadden we de radio aan. We moesten immers weten wat voor een weer het zou worden de volgende dag.’ Soms hoorde de familie Liesen nog een staartje van de nieuwsuitzending die voor het weerbericht kwam. ‘Op een bepaald moment staat mijn vader op als door een wesp gestoken en hij zet de radio uit. Hij zei: Hij liegt! En het was de kardinaal [Alfrink, red.] die aan het woord was [op de radio]. Het ging over het pastoraal concilie [van 1966-70 georganiseerd door Alfrink] dat in Nederland was opgestart na het Tweede Vaticaans Concilie.’ Over dat omstreden pastoraal concilie zegt de bisschop zelf: ‘Er was geen goed kerkelijk leiderschap, noch van bisschoppen, noch van priesters.’
Kiezen
Als de interviewer de bisschop vraagt over het uitdaging om voor de kerk en God te kiezen, vertelt Liesen weer een anekdote. ‘Toen ik klein was, gaf mijn grootvader ons 25 cent voor de kermis bij ons parochiefeest. En we liepen de hele kermis af, om goed te kunnen beslissen waar we het geld aan zouden spenderen. Je kan het namelijk maar één keer uit geven. Tegenwoordig hebben we zoveel keus, dat we eigenlijk geen keus meer maken. We zien het één, nemen het en als we er mee klaar zijn, gooien we het weer weg. Zo zie ik ook veel mensen met Jezus en het geloof omgaan. Ze houden even van Hem en na een tijdje merken ze dat het geloof ook iets vraagt. En dan laten ze alles weer vallen.’
Bisschop Liesen beklaagt zich niet, hij constateert het een en ander ….. Dat is wat anders dan reactionair zijn. En wat de ‘vreugde’ betreft’!? Ik ken geen andere bisschop in Nederland die zoveel vreugde uitstraalt, zo eenvoudig is en zozeer zijn gelovigen nabij is dan de bisschop van Breda.
Uit de woorden van de bisschop komt voor mij naar voren dat hij met weemoed en heimwee terugkijkt op wat was en nu gedeeltelijk door de tijd is achterhaald. Deze gedachte moet natuurlijk gerespeceert worden maar om nu zo strak te stellen dat evangelisatie door sacrementen en bijwonen van de mis gerealiseerd wordt gaat voorbij aan wat paus Franciscus toont en ook vraagt; zoek de mensen op en treed naar buiten. Ik mis de boodschap, het vieren en in zijn algmeenheid, de vreugde die het geloof juist brengt. Het optreden van de paus geeft hier veel meer blijk van en vormt voor velen een inspiratie. Het volgen van zijn positieve voorbeeld zal meer effect resulteren.
Het ‘reactionaire’ is dat er de opvatting onder zit dat de toenmalige progressieve clerus de oorzaak zou zijn geweest van de veranderingen en later het ineenzakken van de kerk. De ‘reactie’ was toen en nu natuurlijk ook deel van het probleem. De referentie aan zijn eenvoudige vader en het Concilie van Trente, maar wijselijk niet aan het dwalende Vaticanum I dat de moderniteit wilde bestrijden en bezweren, vind ik als theoloog en als socioloog een gotspe. De katholieke historicus Peter Raedts en de katholieke socioloog Staf Hellemans en nog vele andere onderzoekers hebben genoeg aangetoond dat het Nederlandse en het Europees-Amerikaanse katholicisme zoals we het in de tijd van het Rijke Roomsche Leven hebben leren kennen (ik kreeg overigens in die fijne biechtstoel als twaalfjarige nog te horen dat ik, als ik gemasturbeerd had ,niet ter communie mocht… toppunt van verfijnde spiritualiteit) een unieke, historisch beperkte manifestatie was. De kerk stapte, kort gezegd, en mogelijk was dat zelfs een dwaling, in het gat van het functioneel falende middenveld van de toen oprukkende massamaatschappij. De kerk als instituut met al zijn maatschappelijke organisaties op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg, media, bedrijfsleven, was pakweg 100 jaar lang vooral daarom maatschappelijk relevant en de kerk kon zich voor het eerst in zijn geschiedenis zo gaan manifesteren als een gesloten ideologie, net als al die andere andere ideologieën die inmiddels dood en begraven zijn. Misschien moeten we ook Nietzsche lezen om dat eindelijk eens goed te begrijpen. Een citaat in een bespreking van “Aldus sprak Zarathoestra”: “Zijn schrijven roept op gezapigheid te doorbreken, niet op om een arrogante egoïst te worden. Het gaat hem altijd om het hoogste menszijn, daarom moet men leren inzien dat beminnelijkheid soms een masker is waaronder lafhartigheid zich verbergt (dus beminnelijkheid op zich niet iets verachtelijks), deugd vaak een synoniem voor conformisme (dus deugd op zich niet iets verachtelijks; Zarathoestra looft in dit hoofdstuk bijvoorbeeld milddadigheid en rechtvaardigheidszin), en gemeenschapszin een synoniem voor slaapziekte en kuddegeest.” Maar deze bisschoppen blijven de kerk besturen als topmanagers van een gesloten, beheersbare organisatie, gedreven door heimwee (de meest valse van alle sentimenten) naar de kuddegeest en zijn ideologie. Wat deze bisschoppen daarom niet zal lukken: om voorgangers te worden, echte profeten van een Jezus beweging die de tijden beter begrijpt dan de tijden zelf. De ideologie is dood, leve de kerk met een kleine k.
De reactionaire aap komt dus eindelijk uit de mouw. Opmerkelijk dat Liesen met dit soort persoonlijke ontboezemingen komt in gesprek met een buitenlands medium. Mutsaerts liet zich in een videootje tegenover de idiote Amerikaanse ultraconservatieve volksmenner Michael Voris ontvallen dat er een “oorlog tegen de kerk” gaande is. Heel verhelderend allemaal. Maar ook laf. Waarom vertellen ze de Nederlandse katholieken niet recht in hun gezicht via Nederlandse media waar ze staan in het kerkelijk spectrum? Hoe dan ook: we weten nu dus wat voor rottend vlees we in de kuip hebben met dit soort bisschoppen.
Eerlijk gezegd, begrijp ik de reactie van mevrouw Verhoeven niet. Wat is er zo reactionair aan de uitlatingen van de bisschop?
De Kerk in Nederland is nagenoeg verdwenen en het kan wel eens nuttig zijn na te denken hoe dat heeft kunnen gebeuren. Dat kan gezichtspunten opleveren die niet de uwe zijn. Maar om daar meteen gal en vuur over te spugen is ook zowat.