Christelijk activisme is van alle tijden. Maar hoe ver mag je gaan? Deze maand was de evangeliste Suzette Hattingh in ons land, die gelinkt wordt aan de Duitse evangelist Reinhard Bonnke. Bonnke kwam in het nieuws met dodenopwekking, beschuldigingen richting de islam en preken die ver buiten het speelveld van de bijbel treden.
Vooral televisiepredikanten en evangelisten bedienen zich van strijdlustige leuzen, die soms zo ver gaan dat kardinale deugden als voorzichtigheid en gematigdheid ver te zoeken zijn. Ze vertalen teksten uit Sefanja als “Ik zal de mensen angst aanjagen, ze zullen rondlopen als blinden, want ze hebben tegen de Heer gezondigd” wel erg letterlijk naar eigen doelen.
Controverse en christelijk activisme worden wel vaker met elkaar in verband gebracht. In 1991 bracht de rockband Genesis het lied Jesus He Knows Me uit (van de cd We Can’t Dance). Schrijver en leadsinger van Genesis Phil Collins gaat daarin stevig te keer tegen televisiedominees, een verschijnsel dat in Amerika wijd en zijd verspreid is. Inspiratiebron voor de subtiele tirade zijn de ‘televangelisten’ als Robert Tilton, Jim Bakker en Benny Hinn. Alle drie waren beschuldigd van fraude, afpersing en chantage: geld van gelovigen werd voor privédoeleinden gebruikt, ‘wonderen’ waren geënsceneerd en medewerkers die last van hun geweten kregen, werden onder zware psychische druk gezet.
Televisiedominees zijn vooral gek op zichzelf.
Collins zet in enkele rake zinnen het beeld neer van een ‘voorbeeldige’ televisiedominee.
You see the face on the TV screen
coming at you every Sunday
see that face on the billboard
that man is me
On the cover of the magazine
there’s no question why I’m smiling
you buy a piece of paradise
you get a piece of me.
De televisiedominee is een ware kunstenaar in het genereren van publiciteit: hij (soms ook zij) staat met zijn hoofd op belangrijke bladen, is frequent te gast in talk shows en runt als het even kan zijn eigen evangelisch televisiekanaal. De glimlach op het gezicht van de dominee is echter niet zozeer vanwege zijn goddelijke inspiratie, maar meer omdat hij zo gek is op zichzelf.
De dominee wordt God zelf
De tv-dominees lijken in eerste instantie te handelen in genade. Ze leggen mensen live de handen op, lammen gaan lopen, blinden kunnen zien, gebedsverhoringen zijn eerder standaard dan uitzondering.
“I’ll get you everything you wanted
I’ll get you everything you need.”
Achter die façade van vroomheid zit echter een groot ego verstopt. Het ego van een man die niet alleen gek is op zichzelf, maar die meent dat hij de mensen kan brengen wat ze hebben willen. Hij beschouwt zichzelf als de verlosser, in plaats van het instrument van de eigenlijke Verlosser.
God is er vooral voor de succesvollen
Een ander opvallend punt aan de Amerikaanse teledominees, en hun Europese navolgers, is de nadruk die zij leggen op het hier en nu. Het zijn immers Amerikanen, het land van de onbegrensde mogelijkheden, waarin elke schoenpoetser een miljonair kan worden als hij maar hard werkt. Die mentaliteit wordt ook vertaald in het religieuze domein. ‘God houdt van winnaars, niet van losers’. Als je in God gelooft, zo beloven ze, zal het je ook in dit leven goed gaan. Rijkdom en succes zijn tekenen van genade, geniet er dan van. Helaas weten we sinds Job al dat God het laat regenen over goeden en slechten, dus de praktijk is weerbarstig. Maar dat deert de tv-dominees niet: “don’t need to believe in hereafter // just believe in me.” Als gelijk en rijkdom genadegaven zijn, dan betekent dat omgekeerd dat degene die niet zo gelukkig is, dat aan zijn eigen kleingelovigheid te danken heeft. Het gevoel materieel te zijn mislukt wordt dan versterkt met een nog groter gevoel ook nog eens door God verlaten te zijn.
God staat aan zijn kant
De dominees op het scherm ontlenen hun autoriteit aan hun speciale contacten met God en Jezus zelf.
“Cos Jesus he knows me
and he knows I’m right
I’ve been talking to Jesus all my life
oh yes he knows me
and he knows I’m right
and he’s been telling me
everything is alright.”
Zij brengen hun egocentrische boodschap met een beroep op divine intervention. Niet zij spreken tot de gelovigen, maar God door hen. Niet zij zeggen de gelovigen hun geld aan de kerk te schenken, maar God vraagt dat van hen. Op die manier zijn ze onkwetsbaar voor kritiek. Kritiek op de dominee, is kritiek op zijn ‘baas’.
Televisiedominees zijn hypocriet
Vaak genoeg blijkt dat de moraal die de televisiedominees hun volgelingen voorspiegelen niet hun eigen moraal is. Ze leggen de mensen ondragelijke lasten op, die ze vervolgens zelf niet hoeven te dragen.
“I believe in the family
with my ever loving wife beside me
but she don’t know about my girlfriend
or the man I met last night.”
De dominees roepen op tot een strenge moraal op (vaak rond seksualiteit), maar slagen er zelf niet in die te houden. Overdag de gelukkige deugdzame huisvader, aldus Genesis, ‘s avonds een hoerenloper en een homoseksueel. Nu is er niets mis met homoseksualiteit, maar wel als je overdag streng van leer trekt tegen ‘Sodom en Gomorra’.
“Won’t find me practising what I’m preaching
won’t find me making no sacrifice.”
In de SouthPark-episode Do the Handicapped Go to Hell? (19 juli 2000) wordt genadeloos ingehakt op dit soort hypocrisie. Father Maxi maakt de kinderen van het dorp bijna godsdienstwaanzinnig door hen in te pepperen dat zij niet naar de hemel gaan als ze een zondige ziel hebben. Om te voorkomen dat ze naar de hel gaan, gaan de kinderen bij elk wissewasje naar de biechtstoel. Maxi vindt de controle heerlijk. Aan het einde van de aflevering stormen de kinderen de biechtstoel binnen om weer eens hun zonden te belijden, als ze de priester aantreffen die seks heeft met een naakte vrouw. De kinderen trekken de enige ‘logische’ conclusie en richten hun eigen kerk op met beroepsmanipulator Eric Cartman als voorganger.
Zelfverrijking
De ‘verlokkingen van de Baäl’ zijn ook de televisiedominees niet vreemd. Vaak genoeg berichten de media over de ongegeneerde zelfverrijking van de dominees over de ruggen van hun volgelingen.
“I’m counting my blessings
I’ve found true happiness
cos I’m getting richer, day by day.”
Het eerder genoemde SouthPark schept e rook bijzonder veel genoegen in om de zelfverrijking van televangelisten te bekritiseren. In Probably (16 juli 2000) volgen we Cartman die net een eigen kerk heft opgericht (zie hierboven). Ook hij weet talrijke volgelingen te trekken, zieken te genezen (soort van overigens) en grote aantallen geld. Erics vrienden Kyle en Stan zijn op het einde bijna in Eric gaan geloven, maar ze treffen hem badend in het geld dat voor de bouw van de nieuwe kerk was bedoeld.
In de SouthPark-episode Christian Rock Hard (29 oktober 2003) richt irritantje Eric Cartman een christelijke rockband op Faith+1. Hoewel zijn band heel veel succes heeft bij de fans, is Erics enige doel het verkrijgen van zoveel mogelijk geld en roem om zijn favoriete vijand Kyle een hak te zetten. Eric ‘componeert’ christelijke muziek door de meest obscene profane liefdesliederen aan te passen. Je krijgt dan teksten als “I wanna make love to you, baby Jezus.” Alles is winstbejag, egotripperij en oppervlakkigheid.
De beste beschrijving van het fenomeen ‘televisiedominees’ staat nog steeds in de bijbel.
“Daarna richtte Jezus zich tot de menigte en tot zijn leerlingen en zei: ‘De schriftgeleerden en de Farizeeën hebben plaatsgenomen op de stoel van Mozes. Houd je dus aan alles wat ze jullie zeggen en handel daarnaar; maar handel niet naar hun daden, want ze doen zelf niet wat ze jullie voorhouden. Ze bundelen alle voorschriften tot een zware last en leggen die de mensen op de schouders, terwijl ze zelf geen vinger uitsteken om die te verlichten. Al hun daden zijn erop gericht om door de mensen gezien te worden. Ze verbreden immers hun gebedsriemen en maken de kwastjes aan hun kleren langer, ze verlangen een ereplaats bij feestmaaltijden en in synagogen, en hechten eraan op het marktplein eerbiedig te worden begroet en door de mensen rabbi te worden genoemd (Mat. 23,1-7).
Ik zou zeggen: amen!
Frank G. Bosman
Theoloog en werkzaam aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg. Zie ook zijn eigen website www.goedgezelschap.eu.