“Dit boek is het resultaat van een publieke en private worsteling met kerkelijke controverses in de voorbije jaren”, schrijft Anton de Wit aan het eind van zijn boek ‘Van klokken en klepels. Een katholiek antwoord op kerkelijke controverses. Dat is aan het boek te merken: Het boek is inderdaad geen kritiekloze verdediging van de kerk, maar wel een analyse van de manier waarop de kerk onder vuur wordt genomen.
“Het begint erop te lijken, niet zozeer dat het christendom zo slecht is dat het alle ondeugden in zich op kan nemen, als wel veeleer dat iedere stok goed genoeg is om het christendom mee te slaan”, zo lezen we op de eerste pagina het boek. Het citaat is niet van De Wit zelf, maar komt uit Orthodoxy van G.K. Chesterton dat in 1908 verscheen.
Wie het werk van De Wit kent, weet dat ‘orthodoxie’ bij hem niet het slaafs navolgen van de leer van de rooms-katholieke kerk betekent. In het eerste hoofdstuk beschrijft hij hoe hij telkens weer als het ware verantwoording moet afleggen als er een pijnlijke stilte valt als hij bijvoorbeeld op het zoveelste verjaardagsfeestje heeft gezegd dat hij katholiek is. Waarom blijf je bij die club, is de vraag die hem telkens impliciet of expliciet voor de voeten wordt geworpen.
De Wit stelt al snel vast dat het opzeggen van het lidmaatschap van ‘die club’ voor hem geen optie is. De rooms-katholieke kerk is voor hem geen vereniging die je stampvoetend en met slaande deuren kunt verlaten omdat het beleid van het bestuur je niet bevalt.
“Natuurlijk was en ben ik het niet altijd eens met de officiële standpunten van de Kerk. Ik zie daarin echter nooit in de eerste plaats een aanleiding om de opvattingen van de Kerk te willen veranderen, maar vooral om mijn eigen opvattingen kritisch te doordenken, te ontwikkelen, te bevragen, desnoods af te breken… Nee, dat is lang niet altijd prettig, het is vaak vreselijk confronterend en dodelijk vermoeiend, maar voilà, daar heb je de opgave van de intellectueel bij de lurven.”
Het verlaten van de kerk is dus geen optie. Maar dat heeft tot gevolg dat je je voortdurend zal moeten verantwoorden tegenover mensen die de kerk beschouwen als een club van mannen in jurken die vrouwen elke zeggenschap ontzeggen en die niet van jongetjes af kunnen blijven. Hoe komt die karikatuur in de wereld en waarom werpt men zich zo graag op de stokken waarmee men de kerk kan slaan?
Dat heeft volgens De Wit te maken met de manier waarop de media tegenwoordig werken: feiten worden meteen herleid tot meningen zonder dat die feiten van enige duiding worden voorzien. Daar heeft natuurlijk niet alleen de kerk mee te maken.
Na de rol van de media uitvoerig te hebben geanalyseerd, komt hij ten slotte weer terug bij de kerk. Op een originele manier – het voert te ver om die hier weer te geven, lees het boek, zou ik zeggen – pleit hij voor een onbevangen blik op de kerk. Dat is trouwens wat hem zo’n originele denker maakt. Hij vertegenwoordigt de katholieken die de polarisatie voorbij zijn. Hij behoort niet tot de starre orthodoxen, maar hij zingt evenmin mee in het koor van de mensen die klagen over de bisschoppen en de paus die de klok terug zouden draaien en die het celibaat beschouwen als de oorzaak van de misbruikschandalen die de afgelopen jaren aan het licht kwamen.
“Zoveel mensen binnen en buiten de Kerk staren zich blind op de klerikale hiërarchie ervan en noemen die star en onbuigzaam. Het is echt een te beperkt perspectief. De georganiseerde Kerk laat zich beter vergelijken met een boom: groot en oude, met diepe wortels en vertakkingen. (…) Maar elke bioloog kan je vertellen dat het een waanzinnig complex en flexibel organisme is, buitengewoon goed toegerust voor allerlei mogelijke veranderingen.”
De kerk van vijftig jaar geleden is maar een momentopname uit het rijke verleden van de kerk en “een momentopname is niet het ding zelf”, zegt hij – waarschijnlijk vooral tegen de mensen die hopen dat de steppe ondanks de bisschoppen en de paus eens zal gaan bloeien.
‘Van klokken en klepels’ is dus geen boek waarin Anton de Wit zuchtend nog maar eens een keer uitlegt aan het domme journaille hoe het eigenlijk zit met de kerk. Hij is niet de Louis van Gaal van de catholica. Onder de oppervlakte zijn woede, teleurstelling en twijfel zichtbaar, maar zijn bespiegelingen zijn doordacht en glashelder geformuleerd en waarschijnlijk heel herkenbaar voor katholieken die de kerk kritisch durven te benaderen, maar die haar wel trouw willen blijven zonder in de loopgraven terecht willen komen die de afgelopen vijftig jaar zijn gegraven.
Anton de Wit, Van klokken en klepels. Een antwoord op kerkelijke controverses Tielt: Lannoo, 2011, 174 p., ISBN 9789020998146 € 17,99.
Jan Brouwers
historicus en publicist, blogger op Reli-Blog