Een persoonlijke reflectie op discriminatie
Gedurende onze ‘intelligente lockdown’ had ik eindelijk de tijd om het boek over de geschiedenis van Suriname te lezen, dat ik eind vorig jaar gekocht had op de Grote Surinametentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Er was één deel dat mij in het bijzonder trof. Dat ging over hoe de kerken (protestant en katholiek) de slavernij theologisch goed praatten. Tenminste, zo zou ik het noemen.
door Hans-Peter Bartels ofm
Beide hadden hun eigen wijze. In de Bijbel (Genesis) lezen we over Noach met zijn drie zonen: Sem, Jafet en Cham. Deze Cham zag zijn dronken vader naakt en vertelde dit aan zijn broers. Toen Noach uit zijn roes ontwaakte en ontdekte wat was gebeurd, vervloekte hij Chams zoon Kanaän hierom. Omdat het Cham was die de overtreding beging, wordt ook wel gesproken van Chams vervloeking. Maarten Luther stelde dat Cham de stamvader van alle kleurlingen was en Chams zoon Kus de stamvader van de negroïde Afrikanen. Kort samengevat in Luthers (en daarmee de protestantse visie): Afrikanen waren voorbestemd voor slavernij door deze eeuwenoude vloek. Pech gehad.
In de Katholieke visie werd eerder gesproken over het feit dat de uit Afrika gehaalde slaven nooit catechese hadden gehad, nooit waren gedoopt of wat dan ook. Daardoor waren het barbaren, wilden, dieren. Dus kon je ze ook als zodanig behandelen. Overigens… slaven konden wel katholiek worden, in de ogen van de kerk, dat moest zeven jaar duren. Daarna mochten ze niet meer als slaaf werken (want dan waren het wél mensen). Slaveneigenaren probeerden dat natuurlijk te voorkomen… het was immers de reinste kapitaalvernietiging in hun ogen. Op zulke momenten walg ik van kerkelijke instituten die de Bijbel voor zoiets – in mijn ogen – onchristelijks gebruiken.
Wit privilege (1)
Discriminatie. Sinds de dood van George Floyd staat het weer vol op in de aandacht. En dan schaam ik me. Omdat ik mede het ‘witte privilege’ in stand houd. Bijvoorbeeld alleen al omdat, als er straks een coronavaccin is, de arme Afrikanen weer achteraan in de rij zullen staan. En al zou ik mijn dosis opsturen naar Afrika… dan schieten ze er daar weinig mee op: één dosis… Maar ik schaam mij ook omdat telkens weer blijkt hoe diep discriminatie in onze samenleving geworteld is. De Belastingdienst en de politie die etnisch profileren, de NOS (‘NOS schaft na ophef bokaal voor diversiteit in producties af‘) en de overheid.
Wist je dat Surinamers die op hun achttiende naar Nederland kwamen en nu met pensioen zijn minder AOW krijgen dan ‘Nederlanders’? Waarom? De AOW rekent vanaf het vijftiende levensjaar. En tja, die eerste drie jaren waren ze in ‘het buitenland’ aldus de overheid. Oh ja? Nou, tot 1975 was Suriname nog een deel van ons koninkrijk. Niks buitenland dus. Hoezo discriminatie door de overheid…
Onbedoeld discrimineren
Maar ik vraag me ook af: kun je ook onbedoeld discrimineren? Ik ben zelf jarenlang via een stichting Zwarte Piet geweest: in december kinderen een leuke dag bezorgen, in de zomer met ouderen naar Lourdes. Er was geen haar op mijn hoofd die er aan dacht dat het discriminerend kon overkomen. Zwarte Piet was voor mij een geschminkte clown. De kleur van Zwarte Piet is gebaseerd op de zwarte raven van de Germaanse god Wodan (waar, naast Sint Nicolaas) Sinterklaas dan weer op gebaseerd is. En natuurlijk door de roet van de schoorsteen. Welke kleur er onder die roetlaag zit… dat maakte me niets uit.
Nu, jaren later (en gewezen op de grote rode lippen, de oorringen, het zwarte kroeshaar en wat te denken van een tekstregel als ‘ook al ben ik zwart als roet, meen het wel goed’), weet ik dat Zwarte Piet minder onschuldig is dan hij er uit ziet. En toch… doet het mij nog steeds pijn als ik iemand hoor zeggen ‘Zwarte Piet = discriminatie’. Nee! Ik heb nooit, maar dan ook nooit willen discrimineren. ‘Zwarte Piet kan als discrimineren worden opgevat,’ is al beter – terwijl ik me kan voorstellen dat ‘de andere kant’ na zoveel tijd klaar is met de fijne nuances. Al ligt voor mij het echte probleem bij mensen die andere mensen gaan uitschelden voor Zwarte Piet. Bah. Ga je zitten doodschamen in een hoekje!
Discriminatie. Mijn ouders hebben me opgevoed met het idee dat dit iets verwerpelijks en onchristelijks is. Ik ben overigens ook gezegend geweest met een gemengde klas op de basisschool (jaren negentig). Toegegeven… de witte kinderen waren in de meerderheid (23 om zeven). Maar met een Turk, een Marokkaan, een Surinamer, een Australiër en drie Spanjaarden was het toch best divers. Dat is echter niet mijn herinnering: we waren gewoon klasgenoten. Punt uit.
Positieve discriminatie
Trouwens de lessen van mijn ouders gingen niet alleen over iemand etnische of culturele achtergrond. Nee, ook discriminatie op religieuze achtergrond, sekse of seksuele geaardheid. Het is allemaal even verwerpelijk. Het maakt mij niet uit welk geslacht, huidskleur, seksuele voorkeur, religieuze of culturele achtergrond een burgemeester, premier, Kamervoorzitter, chef, leraar, groenteboer of bakker heeft… als hij/zij maar goed is in zijn/haar vak! Ik zie daarom ook niks in positieve discriminatie. (‘TU Eindhoven neemt alleen vrouwen aan‘) Pardon? Positieve discriminatie is ook discriminatie.
De orde en de kerk
Discriminatie. Ik probeer er altijd van weg te blijven. Maar mijn Zwarte Pietenvoorbeeld toont maar weer eens dat dit niet altijd lukt. Trouwens, als belijdend katholiek en minderbroeder moet ik bekennen dat noch aan de leiding van de kerk als van mijn orde ooit een niet-blanke heeft gestaan. Sterker nog… het aantal niet-blanke kardinalen in Vaticaanstad is op een hand te tellen. (En ik begin dan nog maar eventjes niet over vrouwen…).
Al mijn medebroeders in Nederland hebben Europese roots. Anders gekleurde broeders zijn er in Amerika – toch een gemengd land – ook niet. Nee, er is ook hier nog werk aan de winkel. En dan onze eigen redactie van katholiek.nl… weinig divers.
Onze redactie
Over de redactie gesproken… Wij plaatsen natuurlijk vaker opiniestukken. Dat lokt reacties uit op social media. Die verkondingen niet altijd (of meestal niet) de mening van de redactie. Dat hoeft ook niet. Er zitten echter ook reacties tussen die je gemakkelijk discriminerend kan noemen. Moslims moeten het soms ontgelden. Atheïsten ook. Politici. Kerkelijk leiders. Werken wij er niet onbedoeld aan mee door van op onze pagina ruimte te geven hieraan? Waar trekken we de grens? Gaat een opmerking in de trant van ’de kerken worden aangepakt, maar de moskeeën niet’ echt over de inhoud – namelijk een (vermeend) verschil in bejegening van verschillende religieuze groepen, hetgeen zeker ter sprake gebracht mag worden – of is het een ongefundeerde uitspraak die vooral onderbuikgevoelens ventileert en wij-zij-gevoelens versterkt?
Wit privilege (2)
Dan nog iets anders, wat op mijn hart ligt. Telkens als het over discriminatie gaat, hoor je heel vaak ‘ja, maar ‘ze’ zijn toch ook oververtegenwoordigd in de criminaliteit?’ Oh, dan kan ik wel uit mijn vel springen. Tja. Ik heb nog nooit gehoord dat een dader ‘hoogblond en blank’ was. Als er niets bij gezegd wordt, dan voldoet hij (nog geen eens ‘zij’!) aan het ‘standaardplaatje’ en dat hoef je niet te melden, blijkbaar. Een Noord-Afrikaans uiterlijk, of een gekleurde huid, ja, dat moet wel altijd even gemeld… we mochten eens denken dat Jan de Boer uit Oostknollendam… in plaats van Ali Bouharri uit Amsterdam-Oost… Nou. Precies dat.
Het kan mij niet schelen of Jan of Ali de overal pleegde. Ik vind het sowieso een verwerpelijke daad. Maar ik bedenk me wel… als Ali solliciteert, staat Ali 3-0 achter vanwege die naam. En op TV hoort hij alleen maar van Marokkanen in de criminaliteit. Vanuit dat ‘witte privilege’, waar ik, het al eerder over had staat Ali, maar net zo hard Henck uit Suriname of Li uit China, 10-0 achter. Dat witte privilege drukt een zo hard stigma, dat ‘ze’ vanzelf de verkeerde kant op worden geduwd: minder kansen op een ‘normaal’ leven…
Er kwam laatst een filmpje op Youtube voorbij, dat dit precies aangaf. Een wedstrijdje: wie van de jongeren komt het snelst aan de overkant? Maar voor de start mag iedereen die ‘geen gescheiden ouders heeft’, ‘nooit heeft moeten meewerken om geld binnen te brengen’, ‘een studiebeurs heeft’, enzovoorts, telkens twee stappen naar voren doen. Uiteindelijk stonden de blanke kinderen al voorbij de helft van het veld, de zwarte leerlingen stonden nog op de startlijn. En het waren enkel statements waar de persoon zelf niets aan kon doen. Die kwam binnen.
Broers en zussen van één vader én één moeder
Nee, er is nog een boel te doen. En tóch ik blijf geloven in dat ideaal van Jezus en van Franciscus en Clara van Assisi: we zijn allemaal kinderen van één God de Vader en één Moeder Aarde. Broers en zussen. En de ene broer is per definitie niet meer of minder dan de andere zuster. Evenmin als de ene zuster meer of minder is dan de andere broer. We hebben nog een lange weg te gaan. Maar láten we hem gaan. En ik ga mee… want ook ik ben geen heilige en zal onbedoeld en onbewust wel eens iemand op de ziel getrapt hebben met een verkeerde opmerking of daad. Want inderdaad… mijn dosis coronavaccin zal, vermoed ik, gewoon in mijn arm verdwijnen… Maar laten we sámen die weg gaan! Want als we hem niet gaan, komen we nooit aan het einde: Gods Rijk op aarde!