Kerk in Actie heeft het wel voor elkaar. Haar nieuwste reclamecampagne heeft de tongen losgemaakt. Meer dan dertig telefoontjes kreeg de christelijke hukporganisatie. En ook de Reclame Code Commissie ontving meerdere klachten. De inhoud van de reclame liegt er dan ook niet om, zeker niet voor christelijke televisiekijkers. Een grote poster met daarop de zo overbekende Christusicoon wordt door verschillende mensen – waaronder een priester-in-paarse-stola – vrij fanatiek in zestien stukken gescheurd. Zonder uitleg. Zonder logo. De kijker blijft versteend achter, half geïrriteerd half geïntrigeerd.
Ontwikkelingswerk
Pas later wordt duidelijk waar het om gaat. Er bestaat namelijk een ‘deel 2’, waarin je ziet wat er met de flarden van de Jecusposter gebeurd. Ze fladderen naar beneden en komen terecht in Colombia. Je ziet arme mensen in krottenwijken, die met moeite een eigen bestaan proberen op te bouwen. Ze neemt geld aan van een klant, die net een flesje drinken bij haar gekocht heeft. En onder het geldflapje komt een klein fragment van de verscheurde Christuskop te voorschijn, nota bene één van Jezus’ ogen.
Ja, en dan? Wat moet je daar nu weer van vinden? Het doel van Kerk in Actie, geld inzamelen zodat armen mensen in derdewereldlanden zich kunnen opwerken in de maatschappij tot financiële zelfstandigheid lijkt me een uitstekend idee. Wie kan daar tegen zijn? De reclame suggereert dat jouw donatie hier in Nederland direct in de handen van de armen in Colombia belandt. En dat lijkt me een goed streven. Kerk in Actie is dan ook een robuste organisatie met een lange geschiedenis van uitstekend ontwikkelingswerk overal ter wereld.
Delen
Daarom wekt de reclame – zeker in eerste instantie – ook zoveel vragen op. Zelfs, of misschien zelf juist, als je er eindelijk achterkomt wie de afzender van de reclame is. Het verscheuren van de Christusicoon is een agressieve daad. De verscheurders kijken er vastberaden bij, zelfs een tikkeltje angstaanjagend. Die wil je niet tegenkomen in een donker straatje, zelfs de priester-met-stola niet. Het voelt als een woeste, postmoderne beeldenstorm: een afzweren van het meest heilige dat de christelijke religie kent, God zelf. Het is de pose van een militante atheïst of een andere medelander die psychologisch licht in onbalans is.
De vallende snippers in Colombia maken veel duidelijk. En de boodschap is niet onlogisch. De campagne van Kerk in Actie heet ‘Geloven in delen’. En de figuur van Christus is daar natuurlijk een zeer fraai voorbeeld van. Niet voor niets werd deze campagne in de Goede Week gestart en figureert deze zeer prominent rond het uitzenden van de Passion uit Leeuwaarden. Als iemand zichzelf gegeven heeft, zichelf heeft laten verscheuren, heeft laten vermoorden omwille van andere mensen, dan is het Jezus Christus wel. De christelijke traditie leert dat Jezus’ gewelddadige dood op de een of andere onbegrijpelijke manier de redding van ontelbare anderen heeft betekend.
Beeldenstorm
De Kerk in Actie-reclame heeft een iconoclastische component: het breken van gevestigde beelden die het goddelijke in beton gieten zodat het onbewegelijk wordt. Deze reclame breekt het beeld van wat het eigenlijk betekent om christen te zijn, navolger van de Gebrokene van Nazareth. Het gaat niet om gebeden, niet om kerkgang, niet om theologische verhandelingen, maar om daden van goedheid en barmhartigheid. En dat doe je onder andere, aldus Kerk in Actie, door geld te doneren aan de armen in Colombia. Misschien een tikkie obligate kritiek op het christendom – veel kletsen, maar weinig doen – maar niet helemaal onterecht, zeker niet als we goed naar de woorden van paus Franciscus luisteren, die ons voortdurend voorhoudt dat christen-zijn vooral betekent christelijk doen.
Tegelijkertijd blijft een ander element aan mijn gedachten knagen. Het snippertje met daarop het oog van Christus komt tevoorschijn onder een geldbiljet dat de vrouw aanneemt van haar klant die een flesje drinken koopt. Ik begrijp wat Kerk in Actie probeert te zeggen: onze donaties zorgen ervoor dat de armen hun eigen broek kunnen gaan ophouden, ecenomisch zelfstandig kunnen worden, niet meer afhankelijk van de blijvende geldstromen uit het Westen.
Mammon
Maar dat Christus onder geld vandaan komt, blijft me tegenstaan. God en geld gaan slecht samen. Je kunt niet God dienen, en de Mammon, houdt Jezus zijn leerlingen voor. Kapitaal staat voor zelfstandigheid en emancipatie – natuurlijk – maar ook voor macht, corruptie en misbruik. We hebben daarvan genoeg voorbeelden gezien: van graaimanagers tot casinobanken, de herhaalde ineestorting van de internationale geldmarkten. Vraag het maar aan de Grieken, die weten er alles van.
Christus die onder geld vandaan komt, het vloekt met de kleine bevrijdingstheoloog in mij (sinds paus Franciscus mogen we daar weer voor uitkomen), die vooral in de gaten wilt blijven houden dat geld nog nooit de armoede uit de wereld heeft kunnen halen. Geld is het slijk der aarde, de smeerolie van de maatschappij, universeel middel om mensen te reduceren tot koude getallen en cijfertjes in handen van kille en koude rekenaars en hun managers.
De Kerk in Actie-reclame is een mooie beeldenstorm met een nobel doel, maar de uitvoering is mij uiteindelijk te grimmig en de strekking te eenvoudig. Volgende keer beter. Nu blijft de beeldenstorm beperkt tot een glas water.