De speelfilm ‘American Sniper’ is gebaseerd op de moord op twee Amerikaanse veteranen door een andere veteraan. Terug van het slagveld in Irak begaat de getraumatiseerde scherpschutter zijn gruwelijke daad. Door schokkende oorlogservaringen is de man zwaar beschadigd. Het gaat hier om een extreem trauma met fatale gevolgen.
Ieder mens loopt gedurende zijn leven kleinere en grotere traumatische ervaringen op. Ik denk aan het overlijden van dierbaren maar ook aan een chronische ziekte; aan werkeloosheid en arbeidsongeschiktheid; aan ontrouw in een relatie. Zelf heb ik een aantal jaren geleden mijn auto total loss gereden. Bij een dergelijk ongeluk is er even doodsangst. Nog weken zit, als je wakker wordt, het ongeluk direct in je hoofd. Belangrijk voor het herstel van veerkracht vormde voor mij het veelvuldig kunnen vertellen van het verhaal. Een luisterend oor van mensen met empathie was ontzettend belangrijk.
Bootvluchtelingen
Recent sprak ik op een conferentie over pastoraat en trauma op uitnodiging van een priester die als kind uit Vietnam is gevlucht. Veel Vietnamezen hebben als bootvluchteling traumatische ervaringen opgedaan. Dagenlang op volle zee op kleine boten en niet weten of er redding zal komen. De meeste Vietnamezen hebben door hard werken in ons land een goed bestaan opgebouwd. Zij hebben hun vluchtverhaal met andere mensen gedeeld en zo verwerkt. Maar er zijn genoeg Vietnamese vluchtelingen die door hun ervaringen zó zijn getraumatiseerd dat opname in een kliniek noodzakelijk is geworden.
Misbruik
Twee jaar lang was ik namens de Nederlandse Bisschoppenconferentie woordvoerder voor het thema seksueel misbruik binnen de Rooms-Katholieke Kerk. Vanaf het voorjaar 2010 ging een oude wond open. Allerlei schokkende, traumatische verhalen van slachtoffers van misbruik heb ik in die tijd gehoord. Vaak ook beschamende verhalen omdat de trauma’s door mensen van de Kerk zijn veroorzaakt.
Priesters en religieuzen hebben door hun gedrag een anti-evangelie uitgedragen. Nog niet zo lang geleden bezocht ik, eerlijk gezegd met lood in de schoenen, het toneelstuk ‘Als ik de liefde niet heb’. Het gaat over het indringende verhaal van een Limburgse jongen die door de kapelaan en de dirigent van het kerkkoor in een Limburgs dorp enkele jaren is misbruikt. Het misbruik heeft het geloof in de jongen echter niet gedood, integendeel. Hij werd priesterstudent en heeft een aantal jaren als priester in het bisdom Roermond gewerkt. Het toneelstuk is bedoeld als reflectie en verwerking. De priester die als kind is misbruikt, wil niet blijven hangen in wrok en verbittering. Hij geeft de liefde het laatste woord om zelf verder te kunnen gaan. Voor hem kwam er herstel van veerkracht door de kunst van het loslaten en vergevende liefde.
Vergeven en loslaten
Toen ik dat hoorde moest ik denken aan de joodse schrijver Abel Herzberg. Ook voor hem was loslaten belangrijk om aan de greep van de Duitse oorlogsmisdadigers te ontkomen. Herzberg hield na de oorlog de joodse slachtoffers van het nazisme voor dat zolang zij niet konden loslaten de nazi’s nog steeds macht over hen hadden.
In het Nieuwe Testament ontmoeten wij Jezus als arts. Hij geneest mensen die lichamelijk of geestelijk lijden. Door de kerkvaders is de parabel van de barmhartige Samaritaan vaak op Christus zelf betrokken. Christus is als de Samaritaan die mensen opzoekt en helpt die gewond langs de kant van de levensweg liggen.
Christelijk pastoraat krijgt gestalte in het voetspoor van de Heer. In mijn optiek impliceert dat allereerst “erbij blijven”. Luisteren en opnieuw luisteren vormen een geweldige hulp bij het verwerken van een traumatische gebeurtenis. Christelijk pastoraat betekent ook het trauma bij God brengen. Wij mogen ons levensverhaal vol butsen en littekens verbinden met de verhalen van de Schrift; met God die ons in de gewonde en gekruisigde Christus tegemoet komt. Juist in deze Veertigdagentijd mogen wij daar opnieuw met dankbaarheid bij stil staan. Christelijk pastoraat veronderstelt overigens, zeker als het gaat om traumaverwerking, een goede samenwerking met psychologen, psychiaters en andere deskundigen. Zo kan de genezende liefde van Christus wonden helen of minstens verzachten.