Voor het eerst in de geschiedenis een Jezuïet tot paus gekozen. Kun je dat merken, dat hij Jezuïet is? Jos Moons, zelf Jezuïet, denkt daarover na.
Vreemd en verheugend
Regelmatig word ik gefeliciteerd. Of ik niet blij ben dat de nieuwe paus een Jezuïet is? In feite ben ik eerder verward. Een Jezuïet wordt eigenlijk geen bisschop of kardinaal, laat staan paus. Jezuïeten willen op een andere manier van dienst willen dan via de parochie en het bisdom. We doen vanouds aan menselijke en spirituele vorming. Veel seminaries hebben een Jezuïet als begeleider, bijvoorbeeld. Daarnaast heeft het ook te maken met de 16e eeuw, toen de orde gesticht werd, en carrière maken in de kerk erg in was. Onze stichter, Ignatius van Loyola, wilde dat dat dat niet onze manier van doen zou zijn. Een beetje vreemd is het dus wel, deze paus Franciscus met SJ achter zijn naam.
Maar ik ben ook verheugd. Het is een stukje erkenning voor de orde. Mark Lindeijer SJ, werkzaam in Rome, noemt deze pauskeuze in Trouw “een kleine medaille voor de orde”. Dat was nodig. Met name onder Paus Johannes Paulus II bereikte de verhouding met de Jezuïeten een dieptepunt. Hij had liever het Opus Dei en de Legionairs van Christus dan de Jezuïeten. Er waren veel spanningen. Paus Benedictus had gelukkig meer op met onze orde. In 2008 zei hij: “de Kerk heeft u nodig, rekent u op, en vertrouwt op u” (bron). Die zinnen kent iedere Jezuïet zo’n beetje uit z’n hoofd. En nu dus een Jezuïet als paus. We zijn daar dus ook blij mee, ja.
Een typische Jezuïet?
Is deze paus een typische Jezuïet? Dat is lastig te zeggen. In the film “The Life of Brian” is er een leuke scene over individu zijn. Brian zegt tegen zijn volgelingen dat ze hem niet moeten volgen, en niemand niet. Ze moeten zelf nadenken, want ze zijn allemaal individuen. Dat is te veel gevraagd, want in koor antwoordt men dan: “Yes, we are all individuals”. Helemaal vermakelijk is dat iemand dat dan ontkent, “I am not”. Is hij dan wel individu, of ook niet? Afijn. “We are all individuals” zegt op een bepaalde manier wel hoe de Jezuïeten werken. In onze orde geloven we heel sterk in de persoonlijke omgang van God met ieder mens. Dat is niet alleen een vrome, gelovige overtuiging; het heeft ook praktische gevolgen. Het eigen aanvoelen en nadenken zijn belangrijk. En talenten doen er toe. Maar dat betekent dus: de typische Jezuïet bestaat niet, behalve dan, dat hij “an individual” is.
Precies dat blijkt. De paus beweegt zich met grote vrijheid in het van draaiboeken en protocollen vergeven Vaticaan. We hebben gehoord dat hij na afloop van zijn eerste zegen met de bus met kardinalen terug ging, en niet met de pauselijke limo. “I’ll go with the guys”, zei hij volgens kardinaal Dolan. Later belde hij naar het generalaat van de Jezuïeten met de vraag om met pater generaal doorverbonden te worden. Dat had normaal gesproken een klerk moeten doen. Er is een leuke anekdote op het net te vinden met de spontane eerste reactie van de receptionist: “iedereen kan wel zeggen dat hij de paus is”. Of neem de mis afgelopen zondag. Als een gewoon priester heeft hij bij de uitgang de mensen gegroet. Hij werd zelfs gekust, zag ik op een filmpje. Ik kan wel ook voorspellen wat het lot is van de pauselijke rode schoenen die even tot de traditie der eeuwen opgehemeld werden…
Hoopgevend
Het is veelbelovend dat de Petrus in ons midden zelf nadenkt, en wel om twee redenen. Het betekent namelijk dat de paus gelooft in het geweten. Het concilie noemt het geweten ‘het verborgen heiligdom in de mens, waar hij alleen is met God, en waar hij diens stem hoort’ (Gaudium et spes, 16). Het is waar je zelf, met God, aanvoelt en overweegt. Dat geweten wordt in het officiële kerkelijke spreken wel eens wat onder het tafelkleed gemoffeld.
Ten tweede is het verheugend in verband met het Vaticaan. Zoals ik bisschop De Korte ergens hoorde zeggen: er bereiken ons geluiden over onrust en machtsstrijd; die geluiden moeten stoppen, want ze zijn niet goed voor de kerk. Wel, dat lijkt mij één van de belangrijkste taken voor de paus. Welke veranderingen er precies nodig zijn weet ik niet. Wel weet ik dat veranderingen altijd moeizaam gaan. Alleen met een grote vrijheid, zowel in het denken als in het doen, kun je veranderingen aanvatten en doorzetten. Die vrijheid lijkt deze man gegeven.
Maar wij moeten met deze man en zijn vrijheid niet pronken als waren die voorbehouden aan de Jezuïeten. Ze zijn van God en van het evangelie, en ze zijn voor iedereen. Er zijn er vele wegen. De jezuïetische is één daarvan. En zelfs op die éne weg, die van de Jezuïeten, geldt dan: ‘we are all individuals’.