De film ‘Tolkien’ geeft de kijker een inkijkje in het leven – of eigenlijk alleen de jeugdjaren – van de wereldberoemde én katholieke schrijver J.R.R. Tolkien (1892-1973), geestelijk vader van onder meer Lord of the Rings. De beelden en de muziek zijn mooi en in dat opzicht een aantrekkelijke film om te kijken. Wie herkent nu niet de door Tolkien bedachte ‘Shire’ in de beelden over diens jeugd? Wie wordt er nu niet blij van de haast Harry Potter-achtige scènes die plaatsvinden in een antieke bibliotheek?
door Simone Ooms
Een film die visueel en muzikaal dus mooi is, maar veel meer dan dat helaas ook niet. Want hoewel er genoeg aanknopingspunten zijn (jonge liefde die onder druk komt te staan, Tolkiens worsteling met zijn aanvankelijke studie, de menselijke drama’s die zich voltrekken in de loopgraven van WOI), wil de film je als kijker maar niet pakken. Het laat je niet volslagen koud, nee, het is eigenlijk wel aangenaam om te kijken… maar tegelijkertijd wordt het nergens écht spannend, word je nergens écht geraakt. Het kabbelt allemaal door, waarbij de vele flashbacks en flashforwards overigens weinig toegevoegde waarde hebben.
Alle gebeurtenissen in het leven van de jonge Tolkien worden geframed als aanloop naar de bestsellers die hij later zou schrijven. Ondanks het acteerwerk van Nicholas Hoult als Tolkien maakt dat het verhaal wat plat en ongeloofwaardig: de persoon Tolkien wordt gereduceerd tot ‘het onbegrepen genie’ en vooral ‘de toekomstige schrijver van’. Het ligt er steeds dikker bovenop wanneer de Shire-achtige natuurbeelden plaats maken voor de weinig subtiele animaties in met name de loopgraven-scènes met bijvoorbeeld een explosie die verandert in een Balrog, een kwaadaardig vuurmonster uit Lord of the Rings. ‘Pak aan!’ lijken de makers te zeggen. Die heftige nadruk op de onmetelijke fantasie van Tolkien laat paradoxaal genoeg niets aan de verbeelding van de kijker over. En dat is jammer.
Uit katholieke kringen klinkt er ook wel kritiek dat Tolkiens geloofsleven in de film onderbelicht blijft. Inderdaad verschijnt alleen priester Francis af en toe ten tonele als voogd van de verweesde jonge Tolkien – en botsen de twee op nogal clichématige wijze als Tolkien te veel aandacht besteedt aan zijn geliefde Edith, wat ten koste gaat van zijn studie. In een interview met Katholiek Nieuwsblad legt regisseur Karukoski uit dat hij weinig aandacht aan Tolkiens katholieke identiteit besteed heeft omdat er geen conflict was in diens geloofsleven – en dus ook geen drama. Een scène waarin Tolkien assisteerde bij het toedienen van de laatste sacramenten werd geschrapt: ‘Ons testpubliek gaf aan dat ze die scène te lang vonden en niet begrepen,’ aldus Karukoski in het interview.
En daar ligt misschien wel de kern: ‘Tolkien’ is zeker geen slechte film, wel een eenvoudige film. Dat Karukoski ervoor heeft gekozen om Tolkien niet neer te zetten als een devote katholiek, vind ik persoonlijk geen ramp. Het stoort echter wel dat Karukoski op álle fronten risico’s heeft vermeden en heeft gekozen voor de makkelijke weg: eenzijdige personages, alles framen als aanloop naar Tolkiens succes als schrijver, animaties en andere hints die niets aan de verbeelding overlaten… en ja, inderdaad, het schrappen van een scène omdat het grote publiek het anders wellicht niet zo goed meer snapt. Daarmee is ‘Tolkien’ weliswaar een mooie film geworden, maar ook een beetje een hap-slik-weg-film met veel minder diepgang dan gekund had.
Simone Ooms was na haar journalistieke opleiding tien jaar werkzaam als (online) communicatieprofessional op een hogeschool. Inmiddels werkt zij als online redacteur en marketeer bij Berne Media en is zij hoofdredacteur van katholiek.nl. In haar vrije tijd studeert zij Theologie aan de Radboud Universiteit.