Peter Jansser werd op 9 november 1878 geboren in Bexbach, Saarland. Op twaalfjarige leeftijd ging hij studeren op het seminarie van Steyl, langs de Maas bij Venlo. In 1902 werd hij priester en lid van de missie-congregatie van het Goddelijk Woord (SVD). De eerste paters van Steyl waren werkzaam op het Chinese schiereiland Shandong. In 1895 kreeg Steyl door Rome tevens een bestemming in de Verenigde Staten toegewezen. Een boerderij in de omgeving van Chicago werd het hoofdkwartier van de SVD-missie in Amerika.
Jansser arriveerde er in 1905. Maandenlang deed hij weinig anders dan de taal van het land leren. Maar toen hij die een beetje onder de knie kreeg werd hij op tal van terreinen ingezet. Jansser lijkt een gedreven missionaris geweest zijn. Het was zijn overtuiging dat de katholieke missie moest worden aangepakt door het stichten van seminaries overal in het land. In eerste instantie gebeurde dat in het noorden, in Eerie, Pennsylvania. In 1919 werd Jansser benoemd tot provinciaal van de Amerikaanse provincie van de SVD. Hij ging zich nu ook bezig houden met de bekering van de ‘negers’ in het zuiden.
De zwarte bevolking was nauwelijks bekeerd, meldde het maandblad Katholieke Missiën in 1923. “Onder de twaalf miljoen negers telt men ongeveer 250.000 katholieken”. Twee procent dus. “Dat het getal katholieke negers zo klein is, is voor een groot gedeelte te wijten aan verwaarlozing. De negers verlangen ernaar in de ene, ware Kerk opgenomen te worden. Als we het bekeringswerk nu niet aanpakken zijn ze misschien voor altijd voor de ware moederkerk verloren”. Dat zou extra jammer zijn, want ‘de natuur-kinderen hebben zo’n mooie, edele trek: het echt kinderlijk geloof’.
Het grootste probleem was het onderwijs. Op de meeste katholieke scholen werden de donker-gekleurde Amerikanen niet toegelaten. En al helemaal niet op katholieke ‘high schools’. Hoe konden die dan geroepen worden tot het priesterschap?
“Veel jongens zouden zo gaarne priester worden. Als ze maar aan een katholieke hoge school mochten studeren en voelden, dat zij op katholieke seminaries welkom waren”. Gelukkig was er goed nieuws. “De paters van de congregatie van Steyl/Uden zijn twee jaar geleden begonnen met de vorming van priesters uit de negerstam. De blanke Amerikanen, die een grote afkeer hebben van de negers, en zeker de Ku-Klux-Klan, hebben echter voor veel moeilijkheden gezorgd”. Steyl had in 1920 in Greenville (Mississippi) een ‘eerste missiehuis en seminarie voor neger-jongens’ weten te openen. Maar de keuze van die plek was niet gelukkig. Greenville lag in een protestantse streek. Al snel week de de congrgatie van het Goddelijk Woord uit naar Bay St. Louis aan de kust, even ten oosten van New Orleans. In een mum van tijd studeerden er 30 jonge aanstaande priesters.
Jansser schreef een enthousiaste brief aan de redactie van het Nederlandse missietijdschrift. “Met blijdschap kan ik U mededelen dat zowel het gedrag als de vooruitgang van onze jongens een bron van vreugde is”. En dat ondanks de strenge selectie. “Alleen kinderen van katholieke ouders nemen we aan. Allen moeten het vaste voornemen hebben zich later bij de congregatie van het Goddelijk Woord aan te sluiten”.
De missionaris uit Saarland legde zijn lezers uit dat het nieuwe seminarie een bijzonder karakter had. Apartheid was vanzelfsprekend. “De lessen der neger-leerlingen zijn helemaal gescheiden van die der blanken. Als leden van de SVD zullen ze een bijzondere (orde) provincie vormen. Die zal voorlopig onder leiding van een blanke overste blijven. Het spreekt van zelf dat zij vooral gebruikt worden voor de zielzorg onder de zwarten thuis. Maar als het kan ook in den vreemde”. De toekomstige priesters konden eventueel in Afrika ingezet worden. “Ik geloof beslist dat een een beschikking van de Voorzienigheid is dat de nakomelingen van de Amerikaanse slaven eens zullen heengaan om het licht van het ware geloof naar het land van hun voorouders te brengen”.
Sint Augustinus seminarie, Bay St. Louis
Jansser legde nog eens uit hoe belangrijk het was dat negerjongens konden studeren aan het college van Sint Augustinus. Dat was vernoemd naar de kerkvader Augustinus (354-430) die in het begin van de geloofsverbreiding actief was geweest op de noordkust van Afrika. “Wij zien geen verstandige reden waarom de negers zouden verstoken moeten blijven van iets wat aan geen volk wordt geweigerd: priesters te vormen uit eigen bloed. Nog nooit is een volk bekeerd zonder eigen priesters. De praktijk van de heilige Kerk om een inlandse clerus te vormen, bestaat reeds van de vroegste tijden af. Nooit leek het evangelie op vast fundament gebouwd, wanneer de inlandse priesters ontbraken”. Het initiatief van de provinciaal was trouwens niet helemaal vrijwillig. De concurrentie was hevig. “De protestanten hebben negerkerken gebouwd, met kleurlingen als geestelijken en enkele bisschoppen. Deze hebben een grote invloed op de negers”.
Peter Jansser werd niet door de eerste de beste in de rug gesteund. Paus Pius XI zelf publiceerde op 5 april 1923 een herderlijk schrijven waarin hij steun uitsprak voor het Augustinuscollege aan de zuidkust van de staat Mississippi. Pius had alle vertrouwen in de geestelijke vermogens van de zwarte bevolking in de VS. “De neger-jongens zijn niet zo traag van geest, weten wij door ondervinding, dat zij in de profane en heilige wetenschappen maar een primitieve en onvolmaakte kennis zouden kunnen verwerven”.
De paus was verheugd dat steeds meer negers, overal in de wereld, een actieve rol waren gaan spelen in de verbreiding van het katholicisme. “Een grote schare heeft zich, vooral in de laatste tijden, bij de Kerk aangesloten. De negers muntten niet zelden uit door hun deugden. Aan de hemel schonken zij beroemde martelaren. Hun martelaarschap doet niet onder voor dat in de bloeiendste tijden van het christendom. Wanneer de Kerk, de Moeder, hen opzoekt zullen de negers overal de weldaden van de leer van het evangelie en de volle beschaving aannemen. Van de tegenwoordige lagere beschaving zullen de negers komen tot een hogere en tot betere zeden”.
Pius XI prees de methode van de missie van Steyl. “Om het doel op de beste manier te bereiken moet een inlandse clerus de taak op zich nemen de negers tot het christelijk geloof en daardoor tot geordende maatschappelijke toestanden te brengen. U hebt een doelmatig plan opgevat: negers, die geroepen blijken voor het religieuze leven, op de te nemen in de congregatie van het Goddelijk Woord. Eenmaal priester geworden, kunnen zij als apostelen werken onder hun landgenoten. Tot dat besluit bent u gekomen omdat volgens uw overtuiging de negers zo veel gemakkelijker voor de katholieke Kerk gewonnen worden”.
De Heilige Vader hoopte van harte dat het seminarie in Bay St. Louis vruchten zou afwerpen. “Vraag met Ons van de Goddelijke Verlosser van de mensen, dat de neger-jongens de stem uit de hemel mogen horen en daaraan gevolg mogen geven. Immers, in de Verenigde Staten van Noord-Amerika zijn nog ver boven de 10 miljoen negers. Die moeten zo spoedig mogelijk bekwame inheemse missionarissen en pastoors krijgen. Daarom smeken wij Gods zegen af over het seminarie. Moge de H. Kerkleraar Augustinus zijn bescherming verlenen. Terecht hebt u het seminarie onder zijn protectie gesteld. Moge Augustinus voor de zo talrijke negers dit volle licht van de christelijke wijsheid afsmeken. Zoals in vroegere tijden de landen van Afrika schitterden.
Wees ervan overtuigd, dat Wij Onzerzijds gaarne alles zullen doen om dit apostolaat te steunen. Als bewijs van onze Vaderlijke toegenegenheid geven Wij u, uw congregatie en de negers, volgaarne de apostolische zegen”.
Peter Jansser SVD maakte het vervolg niet lang meer persoonlijk mee. In 1924 werd hij overgeplaatst naar Shanghai. In 1930 kreeg hij opdracht de missie in het Britse Rijk te organiseren. In 1932 werd hem de leiding toevertrouwd over de missie van Steyl in India. Aan het einde van zijn leven was hij ondanks een zwakke gezondheid toch weer actief in de VS. Bij zijn priesterjubileum in 1952 keek hij met voldoening terug op het resultaat van zijn inzet, is te lezen op een van de websites van de SVD. Inmiddels waren er 400 SVD priester-missionarissen en vier bisschoppen gewijd. Tegen die tijd waren er elf missiehuizen in de VS. De missionaris overleed in 1959 in zijn missiegebied: het Sint Theresa-ziekenhuis van Waukegan (Illinois). Pas zeven jaar na zijn dood gebeurde waar Peter Jansser mede voor gestreden had – in 1966 werd Harold Perry (links) de eerste zwarte Amerikaanse bisschop van de missie, die in Steyl aan de Limburgse Maas in 1875 begonnen was.
Harry Knipschild