De heilige Franciscus van Assisi als dierenvriend en als een man die zich intens inleefde in het lijden van Christus. Tussen deze twee polen is de tentoonstelling samengesteld die op 5 maart werd geopend in museum Catharijneconvent in Utrecht.
Sinds de negentiende eeuw komt het beeld van Franciscus als patroon van de dieren sterk naar voren. Zo sterk zelfs, dat zijn feestdag sinds 1929 Werelddierendag is geworden. Geen heilige heeft zich buiten de rooms-katholieke kerk zo’n sterke positie weten te verwerven als de man uit Assisi.
Maar afbeeldingen van Franciscus met dieren zijn net zou oud als die waarin hij het lijden van Christus doormaakt, zo licht conservator Inge Schriemer toe. Ze wijst op twee afbeeldingen uit de dertiende eeuw: de oudste die er van Franciscus zijn gemaakt en die in de tentoonstelling te zien zijn.
Voor de kunstliefhebber is er nog veel meer te zien. Met enige trots laat Schriemer drie schilderijen die het Rijksmuseum uit zijn vaste opstelling heeft afgestaan. En, zo voegt ze eraan toe, je kunt ze van veel dichterbij zien dan in Amsterdam. Dat alleen als is een unieke kans.
De tentoonstelling is met veel kunsthistorische én kerkhistorische kennis opgezet, zoals je van het Catharijneconvent kunt verwachten. Chronologisch worden de verschillende beelden van Franciscus achter elkaar gezet.
In de Middeleeuwen lag de nadruk op de manier waarop hij zich in het lijden van Christus inleefde. Hij werd zelfs zodanig met Hem geïdentificeerd dat hij afgebeeld werd in scenes die uit het leven van Jezus afkomstig zijn, bijvoorbeeld wanneer hij water in wijn verandert.
Tijdens de Reformatie spotte Luther ermee en ook de rooms-katholieke kerk zelf bracht tijdens de Contrareformatie Franciscus terug tot menselijke proporties. Sindsdien werd hij afgebeeld als een boeteling en een voorbeeld voor gewone mensen – totdat hij daarnaast de universele dierenliefhebber werd.
Voor deze tentoonstelling zocht het museum Henk van Os aan als gastconservator. De oud-directeur van het Rijksmuseum neemt dit jaar afscheid als universiteitshoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. De tentoonstelling vormt samen met een collegereeks aan de Universiteit van Amsterdam het sluitstuk van zijn universiteitshoogleraarschap.
Van Os wordt door Franciscus gefascineerd sinds hij zestig jaar geleden in Italië een afbeelding van hem zag. Sindsdien heeft hij zich ontwikkeld tot een expert als het gaat om de uitbeelding van Franciscus. “De kunst van Franciscus loopt als een rode draad door mijn loopbaan als kunsthistoricus. Geen heilige heeft ooit zo’n rage in de beeldende kunst doen ontstaan. Het gaat om kunstwerken die je nooit meer kunt vergeten en die je leven en werk beslissend beïnvloeden.”
Zijn wens om een tentoonstelling te maken over Franciscus gaat nu in Museum Catharijneconvent in vervulling.
Van Os is te horen in de audiotour bij de tentoonstelling en ook tijdens het college dat hij geeft op zondag 10 april om 15.00 uur in TivoliVredenburg in Utrecht over Franciscus van Assisi. Kaarten voor het college zijn verkrijgbaar via www.tivolivredenburg.nl
Alle lezingen en activiteiten bij de tentoonstelling zijn te vinden via www.catharijneconvent.nl
Bij de tentoonstelling hoort een uitvoerige catalogus, waar we binnenkort aandacht aan zullen besteden.
Afbeelding: Franciscus tussen de vogels, Francesco Coppola Castaldo, 1878, Museum voor Religieuze Kunst Uden, foto Niels den Haan.