Het vagevuur beleeft een verrassende comeback. De wachtkamer van de eeuwigheid ergens tussen hemel en aarde is door de moderne theologie nogal genegeerd, evenals de hel, ten gunste van de hemel (eventueel op aarde). De Amerikaanse animatie sitcom South Park lokaliseert het purgatorium in een vliegtuig dat nooit opstijgt.
South Park is een Amerikaanse tekenfilm-sitecom met een grote reputatie van grove, surrealistische en vaak inktzwarte humor op het gebied van religie, politiek, geweld, misbruik, seksualiteit en psychische aandoeningen. De hoofdrolspelers, de kinderen Stan Marsh, Kyle Broflovski, Eric Cartman en Kenny McCormick, beleven de meest bizarre avonturen in het imaginaire bergstadje South Park. Hoewel grofheid het handelsmerk van de makers Parker en Stone is, is hun maatschappijkritiek meestal vlijmscherp en hun morele standpunt genuanceerd.
Religieuze satire
South Park schuwt de religieuze satire niet. Jezus is een van de inwoners van South Park en neemt het geregeld op tegen zijn aartsrivaal Satan. God wordt voorgesteld als een pratend vogelbekdier (“wat mooi is in de ogen van de mensen, is niet mooi in de ogen van God”). Maar ook onderwerpen als huilende madonna’s, (anti)semitisme en religieuze intolerantie komen langs.
‘Pulgatorium’
In de aflevering Dead Celebrities wordt Kyle’s broer Ike geconfronteerd met visioenen van overleden beroemdheden, waaronder Michael Jackson. Dit subplot is een vette knipoog naar de film Signs: “I see dead people”. De overledenen kunnen geen rust vinden omdat Jackson “wil worden wat hij altijd geweest is”: een blank meisje. Pas als hij rust vindt, kan de hele groep ‘oversteken’. Deze wachtkamer wordt het ‘purgatorium’ of ‘vagevuur’ genoemd. De Katechismus van de Katholieke Kerk vat het ‘vagevuur’ als volgt samen: “Elke zonde, ook een dagelijkse, brengt een ongezonde gehechtheid aan de schepselen met zich mee. Deze gehechtheid heeft een loutering nodig, hetzij hier op aarde, hetzij na de dood in de toestand die vagevuur genoemd wordt. Deze straf moeten niet beschouwd worden als een soort wraakneming die God van buitenaf oplegt, maar als iets wat uit de aard van de zonde zelf voortvloeit.” (KKK1472).
Hunkering
South Park weet heel knap de hunkering naar de hemel te visualiseren. Zoals iedereen de ‘verschrikking’ van de vliegtuigmaatschappijen (of die van bus, trein of metro) heeft moeten meemaken, zo wacht de mens (meer of minder gelovig) ongeduldig op de uiteindelijke verlossing. Tot dat moment moet de mens lijden en de moderne mens lijdt niet (meer) aan honger, dorst of oorlogsgeweld maar aan wachten. Wachten betekent niet-actief zijn, het heft uit handen moeten geven, afhankelijk zijn, berusten, de ziel in lijdzaamheid bezitten… kortom alles waar ons moderne efficiency-denken tegen in opstand komt. South Park geeft aan het oude katholieke begrip van het vagevuur een nieuwe vormgeving, maar het smachten naar de verlossing blijft.
Zonden
Het idee van het purgatorium is dat mensen hun zonden kunnen uitboeten voor ze naar de hemel gaan. Stone en Parker herdefiniëren de oude zonde van ‘eerzucht’, ‘hebzucht’, ‘luiheid’ enzovoorts als een ‘niet-afgerond leven’. Zonden zijn zaken die je aan de aarde binden. Net zoals de KKK stelt, wordt het verblijf in het vagevuur niet voorgesteld als een straf van een wrekende God, maar wordt deze straf door de mens zelf bewerkstelligt: omdat hij zijn aardse leven en diens onvolmaaktheden niet kan loslaten. Jackson kan niet naar de hemel, omdat hij zijn leven niet heeft kunnen afronden. Het purgatorium volgens South Park is dus een plek om je geleefde leven te analyseren en te verwerken. Pas als je een ‘heel mens’ geworden bent, kan je de eeuwigheid binnengaan.
Hemel: Mormonen
Stone en Parker beelden hun postmoderne vagevuur als een ‘vliegtuig dat op de startbaan staat, klaar om op te stijgen’, maar dat feitelijke nooit doet. En het is verboden naar de wc te gaan. De vliegtuigmaatschappijen waren overigens al eerder onderwerp van satire (The Entity). Als Jackson eindelijk rust heeft, stijgt het vliegtuig op en landt… in de hel, want het evangelie van South Park leert dat alleen Mormonen in de hemel komen (Probably).
Bekijk de aflevering integraal via South Park Studios: http://www.southparkstudios.nl
Drs. Frank G. Bosman is theoloog en verbonden aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg. Zie www.goedgezelschap.eu.