Hoe beïnvloedden Italiaanse en Vlaamse meesters elkaar gedurende de vijftiende tot en met de achttiende eeuw? Dat toont tot 8 mei de expositie Venetiaanse en Vlaamse meesters in het BOZAR te Brussel.
Antwerpen en Venetië. Elk van hen gold als de belangrijke havenplaatsen van Europa. Antwerpen was de belangrijkste plaats van landen ten noorden van de Alpen, Venetië was dat voor de landen aan de Middellandse Zee. De daar gedreven handel bracht Europa economisch tot bloei.
Ook vond er culturele kruisbestuiving plaats. Giovanni Bellini en Angelo de Messina waren zonder Jan van Eyck en Rogier van der Weiden ondenkbaar. Zonder Titiaan en Veronese waren Rubens en van Dijck nooit in de landen van de Middellandse Zee bekend geworden.
De leidraad van de expositie vormen grote artistieke thema’s. Het portret, landschap, het profane en sacrale leven, stillevens en Italiaanse vergezichten die bekend bleven als veduten.
Onderverdeeld in vier afdelingen doorloopt de expositie vier eeuwen die bepalend waren voor de Europese schilderkunst. Het accent ligt daarbij op de dynamiek van de wisselwerking tussen meesters uit Brussel, Brugge, Antwerpen en Venetië.
Portret en devotie
De schilderijen uit de vijftiende eeuw tonen het ontstaan van het portret en devotieschilderkunst. Het was de tijd van de opkomst van het humanisme en een open geest.
Rogier van der Weiden durfde het aan om emoties en gevoelens te schilderen. Dit deed geen afbreuk aan de religieuze ernst van het werk. Integendeel: het maakte het doek waarheidsgetrouwer. Het verplaatste het accent van de omgeving naar de personen.
De Vlaamse schilderkunst met zijn aandacht voor het detail, licht en emoties raakte Giovanni Bellini. Hij maakte zich los van la Pisanello (1395-1455), die jarenlang de Italiaanse portretkunst beheerste. Met zijn Piëta vol emoties legde Bellini de basis voor een eigen Venetiaanse school.
Ontroerend mooi is zijn Maria met kindje Jezus. De inval van het licht doet het werkt stralen. De richting van de plooien versterken de diagonale lijn tussen moeder en kind. Maria is in gepeins verzonken en lijkt te voorvoelen wat haar kind te wachten staat. Het mollige levendige kind probeert zich los te rukken uit de armen van zijn moeder.
Landschappen
Waar is de mens gebleven? Die vraag doemt op bij het zien van de Vlucht naar Egypte van de Vlaming Joachim Patenier. Niet langer staat de mens op de voorgrond, maar het landschap. De grilligheid van de bergen geven een gevoel van bedreiging, zoals ook de Heilige familie dat heeft ondergaan. De microkosmos boeit en broeit. Zijn ze ertegen opwassen? Patenier laat ze als het ware verdrinken in het landschap. Het tekent zijn stijl.
Het landschap op de voorgrond, minuscule figuurtjes en een boeiende microkosmos zien we ook bij Titiaan. Hij laat zijn figuren met het landschap versmelten.
Profaan en sacraal
Profaan en sacraal is de vaak zinnenprikkelende kunst uit de zeventiende eeuw. Het was de tijd van de reformatie met als wapen van de Contrareformatie het penseel van Rubens. .
In Venetië kwam Rubens in de ban van de kleuren, de snelle schildertechniek en de grote ruimten in de werken van Titiaan, Veronese en Tintoretto.
Rubens werd de erfgenaam van de Venetiaanse schilderkunst. De allegorie, diversiteit, structuur, en kleurenpalet zette de Antwerpse schilder voort. Zelf raakte de Venetiaanse schilderkunst in het slob.
Buitenlandse kunstenaars gaven Venetië een nieuwe impuls. De scherpe observatie en zin voor het groteske van de Vlamingen leidden naar een nieuw hoogtepunt: de school van Giovanni Battista Tiepolo. Aan de hand van de Vlaamse techniek loste Tiepolo het probleem op van de verhouding tussen schilderkunst en bouwkunst en tussen kunst en natuur.
Genrestukjes en veduti
Door de politiek van groot Italië raakte Venetië in de 17e eeuw in een isolement. Venetië verloor zijn macht. Tiepolo viel uit de gratie. Antonio Canal en andere Venetiaanse schilders brachten de school van het vedutisme. Centraal daarin stond het typische eigen karakter van Venetië met zijn gondels, kanalen, het licht dat over het water valt.
Aan het eind van expositie getuigen een aantal lege maskers op ‘de speelzaal’ van Pietro Longi van de ondergang. Het ontbreekt Venetië aan kracht om nieuwe toekomst op te bouwen. Ze heeft haar toonaangevende gezicht verloren.
Marianna Visser van Klaarwater
De tentoonstelling Venetian and Flemish Masters is te zien in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. Toegang 10 euro, of 25% korting op de toegangsprijs op vertoon van een Thalys treinticket. Voor meer info: zie: www.bozar.be