In de laatste twee afleveringen van de Amerikaanse sitcom South Park figureert Michael Jackson als hologram, overgeleverd aan de nukken van de entertainmentindustrie. De celebrity-status van onze nieuwe goden is een zichzelf opvretend monster. Iedereen die maar een beetje beroemd is, loopt het risico om in een levend hologram te veranderen dat maakbaar en manipuleerbaar is. En de authenticiteit, waar zo hard om wordt geroepen, is het grootste slachtoffer. Wat heeft South Park ons te leren?
Deze week produceerden Trey Parker en Matt Stone de finale van hun achttiende South Park seizoen. In ‘#HappyHolograms’ speelt Michael Jackson een belangrijke rol, net als in de voorafgaande episode ‘#REHASH’. In beide afleveringen komt The King of Pop tevoorschijn als een op hol geslagen hologram. Het is niet de eerste keer dat ‘MJ’ door Stone & Parker op de hak is genomen. Eerder figureerde hij al substantieel in de episodes ‘The Jeffersons’ (2004) en ‘Dead Celebrities’ (2009). South Park staat echter niet alleen bekend om zijn onderbroekenlol, maar ook om zijn messcherpe maatschappelijke satire. Wat is het beeld van Jackson dat uit deze cartoons naar boven komt? En in hoeverre strookt dit met de ‘echte’ Jackson? En vooral: wat valt er te leren, vijf jaar na de dood van The King of Pop?
Jackson in het dorpje Southpark
In de episode ‘The Jeffersons’ uit 2004 (toen Jackson nog leefde), worden alle clichés die rond de figuur van Jackson hangen aan elkaar gekoppeld en bekritiseert. De episode draait om de familie Jefferson, die net in het imaginaire bergdorpje South Park zijn komen wonen. Vader Michael Jefferson is een excentrieke, kinderlijke man die zijn dagen doorbrengt met de kinderen van South Park in zijn met alle mogelijke soorten speelgoed en snoepgoed volgepropte landgoed. Michaels zoontje – Blanket – is het slachtoffer van de kinderlijke naïviteit van zijn vader, die zijn zoontje maar al te vaak vergeet in de drukte van zijn eigen spel.
Blanket is een duidelijke verwijzing naar de jongste zoon van Michael Jackson. In ‘The Jeffersons’ is Blanket is een eenzaam jongetje dat steeds een masker of sjaal over zijn gezicht draagt. Hij groeit op zonder zijn broer en zus, en mag nooit de straat op om met de andere kinderen te spelen. Wel mogen de kinderen uit het dorp bij de Jeffersons binnen komen spelen in het walhalla van kinderlijke geneugten. En dat is niet het enige vreemde aan Blankets leven. Als een van de kinderen uit het dorp – Stan – aan Blanket vraagt waar zijn moeder is, antwoordt deze dat hij in een laboratorium is geboren. Bovendien laat zijn vader Blanket uit het open raam op de eerste verdieping bungelen, tot grote schrik van de toekijkende kinderen van het dorp.
Om Blanket in een korte tijd herkenbaar neer te zetten als de zoon van Michael Jackson, zet South Park een aantal opmerkelijke feiten uit Jacksons leven achter elkaar. Het klopt dat Jacksons kinderen (hij heeft twee zonen en een dochter) als kind maskers droegen wanneer zij in het openbaar verschenen. Hoewel de tabloids dit toeschreven aan Jacksons excentriciteit, bleek later dat niet Jackson maar zijn ex-vrouw Debbie Rowe hierop aandrong. Als de kinderen onherkenbaar bleven, was de kans op ontvoering minder groot. Ook konden de kinderen, wanneer zij niet op pad waren met hun beroemde vader maar met hun onbekende nanny, juist zonder masker ‘onherkenbaar’ en in alle anonimiteit kind zijn.
Wat ook een kanttekening verdient, is Blankets opmerking dat hij in een laboratorium is geboren. De echte zoon van Jackson is verwekt bij een onbekende draagmoeder. Of hier een relatie aan vooraf ging of IVF is niet bekend. Jacksons twee andere kinderen komen uit een eerdere relatie, en de drie zijn altijd samen opgegroeid op Jacksons landgoed. Dat Blanket moederziel alleen bij Jackson thuis ‘gevangen’ zou zitten, is dus fictie. Ook het beeld dat de kinderen onbeperkt toegang hebben tot bergen snoepgoed en allerlei pretparkattracties, is fictief. Jackson was, in tegenstelling tot het beeld dat South Park schetst, een zorgzame vader die onderwijs en het lezen van boeken belangrijker vond dan cadeaus. Wie iets had geleerd of ervoor had gewerkt, werd door Jackson beloond. Een ritje in het piratenschip of de carrousel was alleen bedoeld voor bijzondere gelegenheden.
Het ‘baby-bungel-incident’ in South Park is wel volledig op waarheid gebaseerd. Wanneer Jackson in 2002 in Hotel Adlon in Berlijn verblijft, laat hij de negen maanden oude Blanket aan de fans zien die buiten op de straat staan te wachten. Vanuit zijn hotelkamer op de derde verdieping, houdt hij de peuter een paar seconden voorbij het balkonhek. Meteen ontstaat grote ophef in de media, waarna Jackson zijn excuses aanbiedt en het incident omschrijft als een ‘verschrikkelijke vergissing’.
Kindermisbruik
Natuurlijk is ook de South Park-figuur van Michael Jefferson ontegenzeggelijk geënt op Michael Jackson. De South Park-Michael probeert zich te vermommen door middel van een snor die de hele tijd afvalt. Zijn neus en andere gezichtsvormen breken en scheuren langzaam af. Hoewel Michael Jefferson geen enkele seksuele belangstelling voor de kinderen heeft waarmee hij speelt, menen de ouders van South Park dat er een steekje los zit bij deze vreemde man. Michael Jefferson zingt en danst op de karakteristieke Jackson-manier. En als de politie van South Park navraag doet naar Jefferson bij hun collega’s in Santa Barbara, blijkt dat de politie aldaar enkele valse aanklachten van child molesting in elkaar hebben gedraaid om Michael Jefferson te framen.
South Park windt er geen doekjes om waarom de politie op Jefferson jaagt: hij is zwart en rijk. ‘Waarom is het dat wij politiemannen in het land zo’n passie hebben voor het framen van rijke zwarte Afro-Amerikanen met misdaden die ze niet hebben begaan?’ filosofeert een van de politiemannen. Om te concluderen dat het gewoon zo is. Ook de collega’s in Santa Barbara – waar de echte Michael Jackson woonde – hakken met dit bijltje. Inspecteur Snetzl (een verwijzing naar officier van justitie Sneddon die Jackson jarenlang vervolgde) legt zijn strategie als volgt uit: ‘We ehhh, vonden een aantal kinderen die bij hem zijn blijven overnachten, en we hebben hen gevraagd om te liegen en een aantal nepaanklachten van misbruik te verzinnen. Het duurde jaren om hem te pakken. Daarna hebben we wat vals bewijsmateriaal gepland, gênante foto’s van zijn penis genomen, en hem in een vuile cel gegooid waar poep op de muur was gesmeerd. Je had zijn ellende moeten zien.’ Hoe bizar deze strategie ook klinkt, toch is deze niet ver van de waarheid in het ‘echte’ leven van Michael Jackson. Dat ontdekt misdaadjournaliste Aphrodite Jones die na Jacksons vrijspraak in 2005 het bewijsmateriaal onderzoekt en er een boek over schrijft.
Klein blank meisje
De episode ‘Dead Celebrities’ speelt in 2009, het jaar van Michael Jacksons dood. In deze aflevering figureert een groep Amerikaanse beroemdheden, die net als Jackson in de zomer van 2009 zijn overleden: Farrah Fawcett, David Carradine, Ed McMahon, Walter Cronkite, Adam Goldstein en Billy Mays. De groep zit gevangen in een vliegtuig dat al maandenlang gereed staat voor vertrek maar nooit opstijgt. Dit is de South Park-variant op het vagevuur, waarin de Engelse woordgrap is dat het gezelschap zit te wachten tot ze kunnen overgaan naar another plane (en als het vliegtuig uiteindelijk toch vertrekt, komen de beroemdheden in de hel in plaats van in de verwachte hemel). De reden dat het vliegtuig niet kan opstijgen, is dat één van de overledene zijn dood niet kan verwerken: Michael Jackson. Iedere keer als hij wordt aangemoedigd zijn dood te accepteren, reageert hij met: ‘No, that’s ignorance.’ Dezelfde catch frase werd ook gebruikt in ‘The Jeffersons’.
De opstandige ziel van MJ vindt uiteindelijk een tijdelijk verblijf in het lichaam van Ike, het kleine adoptiebroertje van Kyle, ook één van de bekende hoofdrolspelers uit South Park. Om Ike te bevrijden van Jacksons geest, moet hij ‘worden wie hij altijd diep van binnen wilde zijn’. En dat blijkt in Jacksons geval een klein, blank meisje te zijn. Als Jackson uiteindelijk in het lichaam van Ike een beauty pageant wint, heeft zijn ziel de rust gevonden om terug te keren naar het vagevuur-vliegtuig. En Ike kan zijn leven weer oppakken.
Ook in deze episode grijpt South Park naar geparodieerde feiten uit Jacksons leven. Dat Jackson door de jaren heen iets aan zijn gezicht heeft laten doen, is duidelijk. Ook zijn lange haar draagt eraan bij dat veel mensen hem steeds vrouwelijker vinden. Wat minder bekend is, is dat Jackson jarenlang leed aan de huidziekte vitiligo waarbij het lichaam het eigen huidpigment vernietigt en er grote porceleinwitte huidvlekken ontstaan. Zo ook bij Jackson, bij wie de ziekte zich al in zijn tienerjaren openbaart. Wanneer deze witte vlekken op den duur groter worden dan de overgebleven delen van Jacksons donkere huid, wordt het voor hem noodzakelijk om een dikke laag ‘witte’ make-up te gaan dragen. Ondertussen worden de laatste stukken donkere huid langzaam gebleekt zodat het ‘luipaardeffect’ verdwijnt. Dus in plaats van een klein wit meisje te willen zijn, vocht Jackson tegen vitiligo, die zijn toch al kwetsbare zelfbeeld nog verder ondermijnde.
Hologrammen
In de dubbelaflevering ‘#REHASH’ en ‘Happy Holograms’, beide uit 2014, figureert Jackson voor een derde keer: nu niet in the flesh als dolende ziel, maar als hologram. Dit is een duidelijke verwijzing naar de Billboard Music Award uit mei van dit jaar, waarin een geavanceerd hologram van Jackson de nieuwe hit ‘Slave to the Rhythm’ danste en zong. Critici en fans waren beiden niet onverdeeld gecharmeerd van deze ‘verrijzenis’ van The King of Pop. De ethische vraag die dit oproept, is wie het ‘recht’ heeft om Jackson te laten verrijzen voor de commerciële promotie van een nieuwe cd. De Michael Jackson Estate, die Jacksons volledige nalatenschap beheert, is degene die de touwtjes strak in handen houdt en geen enkele dollar winst laat liggen. Jackson noch zijn familie hebben zeggenschap over zijn postume ‘muziek’, ‘zang’ en ‘dans’. De vraag is of Jackson het hiermee eens zou zijn geweest; iets dat South Park creatief oppakt in de vorm van een opstandig hologram.
De vraag die zich opdringt na het bespreken van deze verschillende verschijningen van Michael Jackson in South Park is: wat zegt dit nu allemaal? South Park staat niet bekend om consistente story lines, hoewel het achttiende seizoen met die traditie lijkt te hebben gebroken. Misschien ligt het antwoord op deze vraag in de seizoensfinale, ‘#HappyHolograms’. In deze aflevering neemt de entertainmentindustrie een loopje met beroemde artiesten, of ze nu zijn overleden of niet. Van Kurt Cobain tot Elvis Presley, van Bill Cosby tot Tupac, en van Michael Jackson tot Lorde: iedereen wordt door de mediabazen tot een hologram gereduceerd. Dit alles om de hologram-sterren op te laten treden in een ignorant holiday special – zoals het hologram van Michael Jackson het doembeeld omschrijft. Maar de kerstspecial blijft niet zonder gevolgen, want zowel de levende legendes als de hologrammen komen in opstand tegen de schending van hun authenticiteit. Jackson functioneert daarbij als een soort ‘verlosser’ door persoonlijk de grootste entertainment-CEO dood te schieten in een uiterste poging de controle over zijn ‘leven’ terug te krijgen.
Leven en dood lopen in de hele episode door elkaar heen, en niemand lijkt meer het verschil te weten of zich daarover druk te maken. De wereld van South Park is een soort ‘gemeenschap der heiligen’ geworden in een kakofonisch eindspektakel van virtuele realiteit. De figuur van Michael Jackson is in de verschillende South Park-episodes daarvan het belangrijkste voorbeeld. Legendes rondom The King of Pop, met postuum bijna 80 miljoen Facebook vrienden, worden schaamteloos gekoppeld aan (soms halve) waarheden uit het leven van de mens Michael Jackson. Wat waarheid is of fictie doet er niet toe, zolang de artistieke authenticiteit van de artiest maar overeind blijft staan, ook na de dood. En wanneer wij daar als consumenten tevreden mee zijn, zo lijkt de boodschap van South Park te luiden, dan moeten we niet raar opkijken als er een media-armageddon ontstaat waarin niemand buiten schot blijft – hologram or not.
Ik heb iets geleerd vandaag
I have learnt something today, is de klassieke afsluiter van de oudere South Park-episodes. Wat wij geleerd hebben van de MJ-episodes is dat wij, de massa, de consumenten, nauwelijks nog onderscheid kunnen of willen maken tussen feit en fictie, tussen offline en online, tussen realiteit en virtualiteit, tussen echt en nep. Daarnaast kunnen we ons afvragen wat het begrip authenticiteit eigenlijk betekent. Wanneer wij onmogelijke eisen stellen aan onze celebrities – ze moeten vooral ‘normaal’ blijven, maar ook bescheiden, vriendelijk, bijzonder en briljant zijn – blijft er geen ruimte meer over voor de volledigheid, heelheid en authenticiteit van een persoon. Want zodra de donkere kant van diezelfde authenticiteit naar boven komt – no one is a saint all the time – doen we niets liever dan onze celebrities collectief afzeiken en veroordelen. Zo lieten Stone en Parker in een oudere episode ‘Britney’s New Look’ (2008) Britney Spears al letterlijk offeren op het schavot van onze bloeddorstige nieuwsgierigheid.
De celebrity-status van onze nieuwe goden is een zichzelf opvretend monster. Iedereen die maar een beetje beroemd is, loopt het risico om in een levend hologram te veranderen dat maakbaar en manipuleerbaar is. En de authenticiteit, waar zo hard om wordt geroepen, is het grootste slachtoffer.
Bron: Dit artikel is geschreven door Annemarie Latour en Frank G. Bosman / Foto: Antonio Manfredonio CC BY-SA 2.0