De middeleeuwse homo universalis Hildegard van Bingen werd al sinds haar dood in 1179 door gelovigen wereldwijd als een briljante heilige beschouwd. In 2012 maakte paus Benedictus XVI haar onbetwiste status definitief door haar niet alleen officieel heilig te verklaren, maar ook te verheffen tot kerkleraar, een eer die pas drie vrouwen voor Hildegard te beurt is gevallen.
De Duitse duizendpoot was van alle markten thuis. Als een feminist avant la lettre bestierde ze meerdere kloostergemeenschappen, correspondeerde ze met kerkelijke en wereldlijke vorsten (zoals koning Frederik en de theoloog Bernardus van Clairvaux), ze componeerde muziek, schreef zowel spirituele toneelstukken als theologische en mystieke werken. Ze deed aan ‘artsenij’, zowel van de ziel als van het lichaam. En tot de op dag van vandaag wordt haar kennis over de geneeskrachtige werkingen van kruiden en planten in de praktijk gebruikt.
Hagiografie
De neerlandicus en sociaal wetenschapper Hans Wilbrink schreef een nieuwe biografie over haar en vertaalde aanzienlijke stukken tekst uit diverse werken van de heilige. Hij noemt Hildegard in de titel van zijn boek ‘Ootmoed’. Wilbrink: “Haar boodschap is dat we ons, ondanks onze ferme zelfverzekerdheid in deze geseculareerde samenleving blijvend moeten realiseren dat we afhankelijk zijn van de Schepper en dat ons jegens Hem een nederige houding past.” Dat klinkt de lezer erg vroom in de oren, bijna de taal van een hagiografie.
Ruzies
Wilbrink is duidelijk onder de indruk van zijn Hildegard. Hij portretteert haar als een vrouw zonder vlek of gebrek. Hij kan ook weinig anders omdat de enige historische bronnen die wij over haar tot onze beschikking hebben, zelf ook hagiografisch van aard zijn. Wilbrink excelleert in een vlotte beschrijving van de historische omstandigheden, van de ruzies en ruzietjes tussen pausen, keizers, koningen en ander adellijk gepeupel, en weet ingewikkelde theologische discussies over ‘hypostasen’ in begrijpelijke banen te leiden. Wilbrink schuwt het theologisch register niet. Integendeel. En dat is zeer te prijzen.
Niet ootmoedig
De teksten van Hildegard zijn in mooi Nederlands vertaald: goed leesbaar, zonder veel afbreuk te doen aan het middeleeuws Latijn van Hildegard, dat ze bovendien ‘opwaardeerde’ met allerlei zelfverzonnen woorden en verbuigingen. Wie in visioenen de onuitsprekelijke schoonheid van God heeft ervaren, die moet ook haast naar een nieuwe taal zoeken. Daarom is de enige kritische noot op Wilbrinks boek de titel: ‘Ootmoed’. Ik denk dat je veel van Hildegard kan zeggen, maar niet dat ze ‘ootmoedig’ was. De sterke heilige was weliswaar devoot en misschien zelfs nederig, maar zeker niet gelaten of onderdanig. Een voorbeeld van een sterke vrouw binnen de kerk.
Hans Wilbrink, Ootmoed – Leven en werk van Hildegard van Bingen, Berne (2013), € 29,95
Dank voor de terecht positieve aandacht voor Hildegard van Bingen.
Misschien is het aardig te weten en te vermelden dat in 2000 door het Nieuw Liedfonds een 14-tal liederen zijn uitgegeven met teksten naar Hildegard van Bingen. Zowel in de vorm van partituren als op cd. Overigens zijn deze liederen ook opgenomen in het liedboek ‘als daar muziek voor is’ van het Nieuw Liedfonds, dat in september 2013 verscheen. De moeite van het instuderen waard.