Wie het roemruchte interview met college-jezuïet Antonio Spodaro (in september 2013) heeft gelezen, wacht een aangename hereniging met paus Franciscus. In zijn eerste apostolische exhortatie Evangelii Gaudium, ‘de vreugde van het evangelie’, laat de nieuwe paus zich wederom van zijn radicale kant zien: voor een optimistische en vreugdevolle evangelisatie en tegen binnenkerkelijke muggenzifterij. ‘Een evangelist moet er niet uitzien alsof hij net van een begrafenis is teruggekeerd’. Een eerste samenvatting en analyse.
Als afsluiting van het Jaar van het Geloof en de bijbehorende bisschoppensynode in Rome slaat paus Franciscus met Evangelii Gaudium de piketpaaltjes voor zijn pontificaat. De paus is zich bewust dat pauselijke documenten niet heel veel zeggenschap meer hebben in onze dagen, maar hij is vol goede moed. ‘Met deze exhortatie wil ik de christelijke gelovigen bemoedigen om aan een nieuw hoofdstuk van evangelisatie te beginnen, die gekenmerkt wordt door vreugde, en die nieuwe paden wijst voor de kerk in de komende jaren’. Het woord ‘vreugde’ (gaudium) is een van de kernbegrippen van zijn exhortatie: het komt 109 keer voor in het document. ‘Niemand moet denken dat deze uitnodiging niet voor hem of haar bedoeld is, want niemand wordt uitgesloten van de vreugde die door de Heer wordt gebracht’. De paus preekt niet voor eigen publiek, maar mikt op iedereen van ‘goede wil’.
Somberheid en klagen
De paus sprak al in het interview met Spodaro zijn afschuw uit over het geklaag van katholieken over elkaar. In Evangelii Gaudium doet hij dat weer. ‘Er zijn christenen die leven als Vasten zonder Pasen’. De exhortatie zit overigens vol met dergelijke one-liners, waardoor je als lezer het niet kan laten af en toe te grinniken. Het document is überhaupt heel leesbaar. Waar Vaticaanse documenten nog wel eens de neiging hadden om te vervallen in theologisch jargon, is deze exhortatie het toonbeeld van begrijpelijkheid en toegankelijkheid. Weer een grote verdienste van deze paus, die liever voor de vuist weg predikt, dan een voorgekookte toespraak van een blaadje leest. ‘Pastorale zorg in evangelische stijl is dan ook niet geobsedeerd met het louter doorgeven van een veelheid aan doctrines, maar concentreert zich op wat essentieel is.’ Het gaat om de kern van de christelijke boodschap, de rest is van minder belang.
Decentralisatie en kritiek
De paus spreekt zich wederom uit voor een decentralisatie van het kerkelijk instituut en de rol van de paus daarbinnen. ‘Wat ik aan anderen voorhoud, moet ik zelf ook in de praktijk brengen. Ook ik moet denken over een verandering van het pausschap.’ Een ‘excessieve centralisatie’ heeft de kerk geen goed gebracht, aldus een uiterst kritische paus. De nieuwe evangelisten moeten dan ook ‘de geur van de kudde’ aannemen, een beeldspraak die zo’n beetje het handelsmerk van Franciscus is geworden. ‘Sommigen in de kerk zijn meer bezig met kerkelijk zelfbehoud, dan met het verkondigen van het evangelie’. En als de kerk zich teveel verliest in regeltjes, dan krijgt de hele kerkelijke moraal ‘als een kaartenhuis’ in te storten. ‘We spreken soms meer over wet dan over genade, meer over de kerk dan Christus, meer over de paus van over Gods woord’.
Tegen clericalisme
De nieuwe paus spaart zijn eigen bisschoppen en priesters niet. ‘Ik wil priesters eraan helpen herinneren dat de biecht geen martelkamer moet zijn, maar veeleer een ontmoeting met de genade van God, die ons aanspoort ons best te doen.’ De kerkelijke moraal, aldus de paus, is geen ‘catalogus van zonden van fouten’. In het verlengde daarvan spreekt de paus ook zijn afkeuring uit over de manier waarop in sommige parochies omgegaan wordt met het toelaten tot de sacramenten. ‘De deuren van de kerk moeten altijd open staan. De eucharistie is niet een beloning voor de perfecte gelovigen, maar een krachtig medicijn voor de zwakken.’ Hiermee lijkt de paus te verwijzen naar de aangekondigde bisschoppensynode over het gezinspastoraat. In de enquête die door Rome verspreid is en in Nederland op internet is gepubliceerd, lijkt te worden gehint op een aanpassing van het verbod voor gescheiden en hertrouwde katholieken op het ontvangen van de communie. ‘Bij sommige mensen zien we een preoccupatie voor de liturgie, voor doctrine en het prestige van de kerk, maar zonder enige belangstelling voor het evangelie. Het leven van de kerk verandert dan in een museum, of in het bezit van een paar uitverkorenen.’
‘Nee’
Volgens de paus staan we op dit moment op een ‘scharnierpunt’ in onze geschiedenis. Het failliet van het casinokapitalisme biedt kansen om het roer radicaal om te gooien. Viermaal zegt Franciscus ‘nee’. ‘Nee’ tegen een economische wereldorde die mensen uitsluit. ‘Nee’ tegen de ‘afgoderij van het geld’ waarin de mens wordt gereduceerd tot zijn consumptieve behoeften. ‘Nee’ tegen een financieel systeem dat beheerst in plaats van dient. ‘Geld moet dienen, niet regeren.’ En ‘nee’ tegen een wereldwijde ongelijkheid die geweld oproept. ‘De armen en de arme volkeren worden beschuldigd van geweld, maar zonder gelijke kansen zullen verschillende vormen van agressie en conflict een vruchtbare bodem blijven vinden en uiteindelijk exploderen.’ Deze zuid-Amerikaanse paus lijkt hier bijna een bevrijdingstheoloog, behalve dat hij niet in de valkuil trapt om zijn theologie te verbinden met een concreet politiek programma.
Roepingen
De paus maakt zeer duidelijk waar volgens hem het speerpunt ligt als het gaat om de kerk. ‘Leken zijn de meerderheid van Gods volk. De minderheid, gewijde bedienaren, staat in hun dienst.’ Dat de verhoudingen maar even duidelijk zijn. De paus moet dan ook niets hebben van clericalisme. En hoewel er duidelijk behoefte bestaat aan nieuwe priesterroepingen, roept de paus op tot voorzichtigheid. Het roept op tot betere selectieprocedures in seminaries. ‘We moeten letten op de motivatie, zeker als die iets te maken heeft met affectieve onzekerheid, het najagen van macht, menselijke glorie of economische welzijn. ‘Affectieve onzekerheid’ is overigens een eufemisme voor priesterkandidaten met een pedoseksuele neiging.
Besluit
Franciscus had zich in de afgelopen maanden al vaker van deze verrassende kant laten zien. Kerkelijke conservatieve critici konden uitspraken van de paus over sacramenten, homoseksualiteit en clericalisme nog spinnen als ‘losse quotes’ uit ongeautoriseerde interviews. Met deze pauselijke exhortatie, die ook inhoudelijk duidelijk de handtekening van Franciscus heeft, is dat niet langer mogelijk. Er waait een nieuwe wind in Rome, the Wind of Changes.
Beste,
Ik ben geen specialist in pauselijke documenten, maar ik denk niet te overdrijven als ik beweer dat wat de paus hier schrijft in Evangelii Gaudium van 24 november dit jaar, nieuw is. Het is een heel klare en rechtstreekse aansporing opdat werkelijk iedereen – in het bijzonder binnen de Kerk – zich zou gaan bezighouden met de armen en hun zaak, en dit niet zomaar met wat goedbedoelde liefdadigheid, maar ook op structureel en politiek vlak. Het vierde hoofdstuk, namelijk over de sociale dimensie van de evangelisatie, laat een paus zien die voluit de voorkeursoptie voor de armen heeft gekozen, verkondigt en vraagt. Tussen haakjes, juist dit hoofdstuk bevat wel degelijk enkele moeilijkere stukken vind ik, en is niet zomaar vlot leesbaar.
Ik vertrouw erop dat men, zoals ze dat hier bij ons in Bolivia zeggen, de zon niet langer met een vinger zal kunnen blijven bedekken, maar dat die pauselijke boodschappen meer en meer zullen mogen gaan doordringen, op de eerste plaats in onze eigen Kerk.
Hartelijk gegroet en een goede adventstijd gewenst,
Geert Van Den Berge
Ik ben het pauselijk stuk aan het lezen in het engels. Ik zou vanavond gaan sporten maar ik ben niet gegaan. Werkelijk interessant. De paus enguette is helemaal niets. Slecht opgesteld onduidelijke vragen. De kerk wil weten wat anderen van de kerk denken en niet wat ik van de kerk denk. Ook vragen ze statistische gegevens als hoeveel percent …. Hoe weten ik dat nu? Dit onderzoek is of slecht opgesteld of slecht vertaald. Volgens mij komt het model uit romen mocht er niets aan veranderd worden.