Hij had het zich zo mooi voorgesteld: op zijn 75ste verjaardag zouden zijn vrienden om zijn sterfbed staan en het Veni Creator Spiritus zingen. Maar Tiny Muskens stierf in de nacht en helemaal alleen, 77 jaar oud, op 17 april 2013. Of hij, zoals hij graag wilde, bij bewustzijn zijn laatste adem kon teruggeven aan God, dat blijft tussen hem en de Schepper.
Martinus (Tiny) Muskens werd op 11 december 1935 geboren in Elshout, als tweede zoon in een hecht en welgesteld boerengezin met vier jongens. En hoewel hij al op zijn twaalfde het dorp verliet om naar kostschool en seminarie te gaan, bleef hij zijn geboortegrond altijd trouw. Zo veel hij kon – zelfs toen hij in Rome woonde – kwam hij eind mei naar de ‘Onzendag’, als aan het einde van de drukke Mariamaand in het bedevaartsoord Elshout de weggetrouwde dorpelingen zich verzamelen.
En Muskens regelde al zeker 25 jaar geleden dat hij begraven zou worden naast zijn ouders, achter de dorpskerk.
Boeken vol!
Over Muskens kan ik boeken volschrijven, en dat heb ik ook gedaan. Zijn biografie Wees niet bang (2004) is 400 pagina’s dik, het afscheidsboekje Opmaat tot Eeuwigheid is bescheidener, maar net zo rijk. Muskens leidde een boeiend bestaan en kon daar met veel gevoel voor details over vertellen: het Rijke Roomse Leven, Indonesië, Rome, zijn wereldreizen.
Muskens kon fabelachtig hard werken. In zijn zestien jaar in Rome bijvoorbeeld (van 1978 tot 1994) bouwde hij het Nederlands College om tot een internationaal studiehuis voor jonge priesters, gaf hij kerkgeschiedenis aan twee colleges, had hij een diplomatieke functie, bedacht en redde hij de Friezenkerk, en schreef hij twee historische studies.
In de acht jaar die hij in Indonesië werkte (1970-1978) richtte hij een kerkelijk informatiecentrum op en zorgde hij voor een vijfdelige kerkgeschiedenis van Indonesië, in het Indonesisch. Ondertussen reisde hij de wereld rond, en dan vooral de wereldkerk. Als hij iets interessants las, wilde hij erheen.
Het broodje
In 1994 werd Muskens bisschop van Breda. Hij zorgde voor hoop in de gepolariseerde kerkprovincie door de Acht Mei Manifestatie te bezoeken – waar hij zich overigens óók kritisch toonde over de kerkvernieuwers. Maar zijn landelijke doorbraak kwam toen hij voor de VPRO-camera zei: ‘Ik leerde vroeger al dat als je zo arm bent dat je niet kunt eten, je van Onze Lieve Heer wel een broodje mag wegnemen’.
BISSCHOP: STELEN MAG kopte de Telegraaf. Muskens had echter alleen de oude opvatting weergegeven dat het recht op leven belangrijker is dan het recht op eigendom. Maar de media hadden hem gevonden: iemand die tegenwicht kon bieden aan de eindeloze welvaart van de paarse jaren. Iemand die hardop zei dat er nog steeds armen waren in Nederland.
Muskens vertolkte die rol met graagte en inventiviteit. Hij leerde snel: oneliners en een sterk beeld werken beter dan genuanceerde lange betogen. ‘De bakkers begrijpen mij beter dan de politici’, zei hij bijvoorbeeld. En bleef het nieuws halen, door met zwervers op straat te slapen, een bordeel te bezoeken uit protest tegen vrouwenhandel, of door als vrijwilliger in een zorgcentrum te gaan werken.
Lange neus
In 1999 kreeg Muskens twee herseninfarcten die zijn lijf lam legden. Met veel revalidatie en geestkracht kwam hij terug. Zijn stem was zwak geworden, zijn linkerhand en –been deden het niet meer goed – en ook hij was warmer en milder geworden; sneller ontroerd en beter in staat zijn emoties te tonen.
Ondanks zijn handicap bleef Muskens in functie. Gevraagd naar hoe dat mogelijk was, zei hij: ‘Ik bestuur op basis van vertrouwen, niet van wantrouwen’. Zijn staf kreeg veel vrijheid en overlegde op cruciale momenten. Het is jammer dat hij de sfeer in zijn bisdom niet overgedragen kreeg op landelijk niveau. De verhoudingen met zijn collega-bisschoppen waren louter functioneel. Muskens verwachtte er niet veel van.
In 2001 kreeg Muskens de kous op de kop: hij mocht van Rome geen synode organiseren in het jubileumjaar 2003. Mogelijk gebeurde dit mede op verzoek van Nederlandse katholieken. De reactie is typerend voor de man: Muskens reisde naar Rome en liet publiekelijk zijn teleurstelling zien. Vervolgens organiseerde hij een ‘beraad’ vol verdiepende en feestelijke elementen in het bisdom, om daarna in 2003 met zo’n tweeduizend gelovigen als pelgrims naar Rome te trekken. Daar mocht hij de Mis vieren op het pauselijk hoofdaltaar in de Sint Pieter. Een was een lange neus van jewelste.
Herder
Het was spannend te volgen wat Muskens bedacht. In 2002 vierde hij zijn veertigjarig priesterschap op de markt in Breda, met de Jostiband en Pierre Kartner en zijn vrouw, die hun veertigjarig huwelijk vierden. In 2007 kwam hij in het nieuws omdat hij vond dat we God best Allah kunnen noemen. ‘Het betekent hetzelfde en de christenen in Indonesië en de Arabische landen noemen God ook Allah.’
Muskens was het soort religieus leider dat mensen willen: een herderlijke man, zo authentiek dat zelfs zijn botheid of kortaf zijn meestal voor lief werd genomen. Tegelijk was hij een kosmopoliet: iemand die veel Nederlanders bekrompen vond denken en in alles internationaal georiënteerd was.
We misten hem al op het nationale en kerkelijke toneel. We moeten hem nu echt missen, nu ook zijn laatste reis is voltooid. ‘Ik wil vrede sluiten met de dood en daarna nog lang en gelukkig leven’, zoals bij zijn afscheid als bisschop in 2008 het programma van zijn laatste jaren noemde.
Ik ben dankbaar voor zijn leven, voor zijn voorbeeld, de kansen die hij mij gaf, en voor zijn vriendschap.
Een vriend voor elk mens, die ooit de eer heeft gehad hem te ontmoeten. Bovendien zonder enige twijfel de meest confronterende- èn ontwapenende Bisschop van Nederland sinds Monseigneur Bekkers (1966). Hij gaf de Rooms Katholieke Kerk in Nederland een menselijk gezicht èn dus gezag.
Zo’n soortgelijke visionair is die Vlaamse pater, Phil Bosmans. Toen Bisschop Muskens 40 jaar priester was, kreeg hij van Phil Bosmans en Lannoo 500 boekjes cadeau voor de Brabantse basisscholen. Doel was Muskens te danken voor zijn inspirerende levenswerk. Bovendien met bruikbare-, eigentijdse- en inspirerende eyeopeners het rijke Roomse (spirituele) leven via ons basisonderwijs aan te reiken. Tenslotte kent Brabant haar eeuwenlange, zo rijke traditie in relatie tot gemeenschapsontwikkeling.
Of Brabantstad 6 september 2013 zal worden uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018? Dat zou een inspirerende ontwikkeling voor onze – crisisbestendige Brabantse cultuur kunnen geven. Inspirators van het kaliber ‘Muskens & Bosmans’ kunnen ons – postuum – nog verrassend veel leren.
Publicatie van de column: ‘Zijn wij blind?’ heeft geleid tot talloze hoopvolle reacties en dito vervolg.
http://www.commercieelexcelleren.com/columns/schaap-adank-blind/
Ook de meer recente column vraagt om bezieling en visionair (c.q. religieus?) politiek leiderschap.
‘Gaan we ons grondig bezinnen of blijft het een politieke speelfilm?’ ‘t 3-tal reacties spreekt boekdelen! http://www.commercieelexcelleren.com/columns/klaas-schaap-rob-adank-crisis/
Een vriend voor elk mens dat ooit de eer heeft gehad hem te ontmoeten. Bovendien zonder enige twijfel de meest confronterende- èn ontwapenende Bisschop van Nederland sinds Monseigneur Bekkers 9 mei 1966 is overleden. Hij gaf de Rooms Katholieke Kerk in Nederland een menselijk gezicht èn dus gezag.
Zo’n soortgelijke visionair is de Vlaamse pater Phil Bosmans. Toen Bisschop Muskens 40 jaar priester was, kreeg hij van Phil Bosmans en Lannoo 500 boekjes cadeau voor de basisscholen in onze destijds zo bevlogen en bewogen Rooms-Katholieke Brabant.
Sinds de publicatie van onze column: ‘Zijn wij blind?’ is er wel meer in beweging.
http://www.commercieelexcelleren.com/columns/schaap-adank-blind/
Ook die laatste column vraagt om visionair (c.q. religieus?) politiek leiderschap.
‘Gaan we ons grondig bezinnen of blijft het een politieke speelfilm?’
http://www.commercieelexcelleren.com/columns/klaas-schaap-rob-adank-crisis/
Mijn gedachten aan mgr. Muskens verwoordde ik, naar aanleiding van een mooie ontmoetingmet hem, als volgt:
http://boertiengroepblog.nl/2013/04/wees-niet-bang-herinnering-aan-bisschop-tiny-muskens/
Als een Groot Mens, zo herinner ik me mgr. Muskens. Mijn gedachten over een fijne ontmoeting met hem verwoordde ik als volgt:
http://boertiengroepblog.nl/2013/04/wees-niet-bang-herinnering-aan-bisschop-tiny-muskens/
Kijk! Dat noem ik nog eens Christus volgen. Een “vrije geest”, “zelfstandig denker”, iemand met een geweten zo sterk dat het hem dikwijls tegen de stroom in stuurde, niet bang om excentriek over te komen. Die had heel wat begrepen van Jezus. Tiny Muskens, bid voor ons.
Muskens is naar Allah
Vanwege het koninklijk mediageweld dat alsmaar over beeldbuis en radio dendert is ongemerkt en in alle stilte van ons heengegaan, Tiny Muskens, de laatste Bisschop van Nederland, een heerlijk mens. Heeft op bisschoppelijk niveau zijn teleurstelling over de troonrede van 1996 uitgesproken en wordt misschien daarom nu onder oranje bedolven. Op uitnodiging van Muskens zelf en de AVRO mocht ik eens in zijn bisschoppelijke woning in Breda met hem aan zijn keukentafel dialogiseren. Gastvrij, zorgvuldig formulerend, subtiel vragend en warm, zo herinner ik mij hem. Om afscheid van hem te nemen ga ik nu enkele van zijn wapenfeiten opnoemen, zodat we weten dat er een soulbrother van ons deze wereld heeft verlaten.
Oud-bisschop Tiny Muskens was een vrije geest, een zelfstandig denker die zich niet door de kerkhiërarchie in de luren liet leggen. Op 2 oktober 1996 veroorzaakte Muskens, vooral onder bakkers enige opschudding, toen hij in een VPRO-televisieprogramma zei dat het stelen van brood geoorloofd is als mensen honger hebben en geen andere mogelijkheid zien om te overleven. Hij wist toen precies wat hij zei. Net als in de Islam staat de moraalleer van de kerk dit toe. De gruwelijke straf die in de Koran voor diefstal wordt genoemd, is dan niet van toepassing. Hij voegde eraan toe dat politici in Nederland bewust de armoede in Nederland verzwijgen. Salonsocialist Wim Kok – toenmalig premier – was verbolgen, met die typische verbolgenheid van de PvdA elite. Want Kok was wel rood maar Nijenrood. Veel te weinig nijdig rood. Wat had hij dat graag zelf gezegd willen hebben! Door een bisschop links ingehaald! Maar ja, wel allebei dialoogfiguren. De poldersocialist wist in het torentje met de polderkatholiek een bondgenootschap tegen de armoede te sluiten.
Na Johannes Paulus II was hij de ideale paus geweest. Vlak voor de pedofilie explosie had hij dan met vooruitziende blik het celibaat afgeschaft en gepleit voor verstrekking van condooms in Afrika om aids te voorkomen. Daarnaast wilde hij een veel grotere rol voor vrijwilligers en lekenpastors in de kerk en vrouwen laten wijden tot diaken. Dat zijn denken en spreken niet onopgemerkt aan het Vaticaan voorbijging, bleek uit het verzoek uit Rome om in 1993 een keer ghostwriter van de paus te zijn. Hij liet de paus toen aandringen op dialoog in plaats van polarisatie. 23 juli 1994 werd Muskens benoemd tot bisschop van Breda. Als wapenspreuk koos hij Shalom (Vrede).
Muskens haalde vaak het nieuws: als vrijwilliger in de verpleging sliep hij in Amsterdam met een dakloze in een portiek en in 2005 bepleitte hij Tweede Pinksterdag als vrije dag in te ruilen voor het Suikerfeest. Behalve als gebaar van goede wil jegens moslims stelde de bisschop in het toenmalige Centraal Weekblad (sinds 2009 Christelijk Weekblad), dat tweede Pinksterdag ook een theologische grondslag mist: de paastijd wordt op de vijftigste dag (Pinksteren) afgesloten. Voor de Kerk(en) is er geen reden om aan die 51ste dag vast te houden. Op het Festival der Bestuurskunde in Amsterdam verklaarde Muskens op 16 februari 2006 dat de dialoog tussen christenen en moslims geen toekomst zal hebben zolang er in Saoedi-Arabië geen kerken gebouwd kunnen worden. Dat was gezonde kritiek op het hartland van de islam. Natuurlijk herkenbaar voor Muskens omdat Saoedi-Arabië neigingen tot Vaticaan gedrag vertoont. Met dit schot in de roos gaf hij het onvermogen van de moslimwereld aan om op rechtvaardige en open wijze met andersgelovigen om te gaan. Hij en velen met hem weten niet dat de belangrijkste vooruitstrevende theologische wapenfeiten van Saoedi-Arabië eruit bestaan, vrouwen autorijden te verbieden en Valentijnsdag en 1 aprilgrappen haram te verklaren.
In augustus 2007 baarde hij opzien door in een interview met het televisieprogramma Netwerk de suggestie te doen dat voortaan alle gelovigen samen de naam Allah konden gebruiken om God mee aan te duiden en te aanbidden. Daarbij wees hij erop dat dit ook de gangbare praktijk is bij de katholieken in Indonesië, waar hij jaren gewerkt had. Hij voorzag dat zijn voorstel emoties zou oproepen, maar zei te verwachten dat dit ooit zal gebeuren: ‘Ik krijg dat niet meer voor elkaar, maar over honderd jaar, tweehonderd jaar, moet ik het nog maar eens zien.’
Op 30 maart 2007 verscheen Muskens’ laatste boek Opmaat tot eeuwigheid, waarin hij schreef over de dood. Hij zag de dood in de eerste plaats als een nieuwe fase in zijn leven. Bij de presentatie van het boek kondigde hij aan dat hij op 2 februari 2008 zou intreden bij de Benedictijnen in Teteringen als ‘regulier oblaat’. Muskens overleed in de nacht van dinsdag 17 april op 77-jarige leeftijd.
Inna lillâhi wa innâ ilaihi râdji’ûn.. we komen van Allah en keren tot Hem terug.
Abdulwahid van Bommel