Wie de afgelopen week het nieuws of de social media enigszins gevolgd heeft, kan er niet omheen: de nasleep van de Nashville-verklaring waarin een groep orthodoxe protestanten uit de VS en Nederland zich uitspreekt tegen homoseksualiteit en transgenderisme. Was het eigenlijk wel iets nieuws? Katholiek.nl gaat hierover in gesprek met cultuurtheoloog Frank Bosman.
Was alle media-aandacht terecht?
‘Ik vind dat het het allemaal niet waard was. Oude, discussies, oude standpunten. Er was niets nieuws aan die hele verklaring. Maar ja, als je seks en geloof bij elkaar gooit, heb je eigenlijk altijd prijs. Bovendien gaf het tout politiek-correct Nederland de kans in het openbaar te laten zien dat zij wel aan de goede kant van de geschiedenis staan. Ik vond en vind die verklaring niets, maar het over elkaar heen gebuitel om de verklaring af te zeiken, vond ik gênant, gemakkelijk en intellectueel lui.’
Niets nieuws dus, maar kennelijk voelt een groep gelovigen toch de behoefte om een speciale verklaring op te stellen (in Amerika) en (in Nederland) te ondertekenen. Kun je dat verklaren?
‘Ik denk het wel. De wereld verandert in rap tempo, en niet iedereen kan dat bijhouden of heeft over die snelle verandering een optimistisch en positief gevoel. Dat geldt ook voor het kerkelijk terrein. In West-Europa, en in mindere mate in de VS, zijn de afgelopen twee decennia in rap tempo enkele bijzondere veranderingen in publieke moraal (en later in het juridisch domein) doorgevoerd. Seks werd van iedereen en losgekoppeld van huwelijk en het krijgen van kinderen. Seksuele relaties en huwelijk werden opgesteld voor mensen van gelijk geslacht, die ook de mogelijkheid kregen kinderen te adopteren of te ‘regelen’ via draagmoederschap en eicel- en zaadceldonaties. Op dit moment zitten we in de aandacht voor transgenders en aanhangers van polyamorie (mensen die meerdere relaties naast elkaar houden, red.).
Al deze zaken staan op gespannen voet met christelijke normen en waarden zoals die tot op de dag van vandaag door de meeste christelijke kerken wordt aangehangen, hoewel er ook veel verschil is tussen de ene en de andere denominatie, of zelfs tussen de ene en de andere gemeente/parochie. Conservatieve christenen, en daar bedoel ik niets denigrerends mee, hebben het idee het publieke pleit te hebben verloren: bijna niemand meer, zo is hun gevoel, deelt nog hun ‘ouderwetse’ normen en waarden, met name op het gebied van seksualiteit en moraal. Dus hebben deze bezorgde, conservatieve christenen de behoefte een statement te maken, niet zozeer naar de ‘boze’ buitenwereld, want ze snappen heel goed dat die niet met zo’n statement te bereiken zijn, maar vooral ook naar binnen toe: het versterken van de onderlinge, religieuze groepsidentiteit, die op dit moment antithetisch wordt ingevuld t.o.v. de ‘modernistische’ wereld.’
Waar komt die religieuze fixatie op seksualiteit vandaan? Zijn er geen grotere wereldproblemen om tegen te ageren, ook vanuit religieus perspectief?
Je zou zeggen dat de Nashville-ondertekenaars en hun vele en vocale tegenstanders wel belangrijkere problemen op te lossen hebben, klimaat en migratie om maar twee voor de hand liggende wereldproblemen te noemen. Maar tegelijkertijd kan je er de klok op gelijk zetten: zodra seks en religie samenkomen, is het bal. Dat heeft enerzijds te maken met het seksueel pessimisme dat diepe sporen in de christelijke traditie heeft getrokken, maar anderzijds ook met de collectieve onhandigheid waarmee ‘wij’ in de samenleving van elke dag het onderwerp ‘seks’ benaderen en behandelen.
Seksueel pessimisme in de christelijke traditie? Kun je dat uitleggen?
‘Het seksueel pessimisme van onze christelijke tradities zijn te begrijpen vanuit drie perspectieven. Ten eerste staan er in het Oude Testament nogal wat regels die te maken hebben met ‘cultische reinheid’: mag je wel of niet schone handen naar de Tempel in Jeruzalem, en wat als je seks met je vrouw of man gehad hebt? Toen het christendom en jodendom uit elkaar gingen, en bovendien de Tempel in Jeruzalem door de Romeinen was vernietigd, bleven de christelijke theologen met die onbegrijpelijke reinheidswetten zitten. Die zijn ze vervolgens moreel gaan uitleggen. Seks zorgt er dan niet langer voor dat je even niet naar Jeruzalem moet gaan, maar verontreinigt ineens de ziel, en moet in een streng gereguleerd huwelijk worden opgesloten.
De tweede reden voor het christelijk seksueel pessimisme is de strijd die de orthodoxie in het eerste millennium heeft gestreden met de gnosis, verschillende esoterische groepen die – en ja, dat kan – nog negatiever over seks, vrouwen en lichamelijkheid zijn dan de christenen die de Nashville-verklaring hebben ondertekend. Maar in dit theologisch gevecht zijn we wel besmet geraakt met de seksuele smetvrees van de gnostiek.
Ten derde zijn de christelijke kerken nog zo ongeveer de enige plek in de Westerse wereld waar nog nagedacht kan worden over de duistere kanten, die ook aan seksualiteit vastzitten.’
En die collectieve onhandigheid van de samenleving ten aanzien van seks?
‘Tegen de achtergrond van het seksuele pessimisme vanuit het christendom doen ‘wij’ als moderne samenleving alsof wij ‘cool’ zijn met seks. Maar als je goed kijkt, zie je dat we er zelf ook nog steeds mee worstelen. Mensenhandel, gedwongen prostitutie, verplichtende en verstikkende schoonheidsidealen, plastische chirurgie, overuren draaiende relatietherapeuten, hoge aantallen scheidingen, enzovoorts. We snappen er zelf ook nog niet zo veel van.’
Ten slotte: is de verklaring volgens jou haat zaaiend?
‘Ik snap dat je je als homoseksueel, al dan niet praktiserend, of als transgender niet zo thuis voelt in de kerk die de ondertekenaars voorstaan, maar aan de andere kant: alsof je nog niet wist dat niet alle mensen, christenen of niet, helemaal cool zijn met homoseksualiteit en transgenderisme. Er wordt nergens, zelfs maar impliciet, opgeroepen om homo’s en transgenders kwaad aan te doen, op te jagen, op te sluiten of te straffen, dus haat zaaiend vind ik de tekst niet.’