In de tweehonderd jaar dat het Koninkrijk der Nederlanden bestaat, is de positie van de religie in de samenleving drastisch veranderd. Van liberale kant wordt zelfs de vraag gesteld op religie wel in de samenleving thuishoort. De auteurs van de bundel ‘200 jaar Koninkrijk: Religie, staat en samenleving’ vinden van wel. Hun bijdragen gaan over het hoe en waarom van die rol van het geloof in de huidige Nederlandse maatschappij.
Vorsten
Een compleet historisch overzicht biedt de bundel niet, al behandelen de eerste artikelen de houding van de achtereenvolgende koningen en koninginnen tegenover het geloof. Daaruit blijkt dat de bemoeienissen van de eerste drie oranjevorsten niet onverdeeld gunstig waren voor de kerken in Nederland. Juist die bemoeienis zorgde ervoor dat katholieken en protestanten zich steeds meer verzetten tegen overheidsinmenging. Dit leidde mede tot de verzuiling, die tot in de tweede helft van de twintigste eeuw de Nederlandse samenleving kenmerkte.
Consumenten worden producenten
Na 1960 verbrokkelden die zuilen. Toch is de Nederlandse samenleving niet a-religieus of atheïstisch geworden. In hun bijdrage schetsen Joep de Hart en Paul Dekker hoe de Nederlanders van consumenten producenten van religie werden: ze laten zich niet meer door instituten de religieuze wet voorschrijven, maar stellen zelf hun eigen levensbeschouwing samen. De Hart en Dekker vatten op een heldere manier deze ontwikkeling samen en baseren zich op het omvangrijke speurwerk dat zij en andere onderzoekers hebben verricht.
Terug naar Aristoteles
Hun bijdrage is exemplarisch voor de andere artikelen in het boek: allerlei aspecten van de relatie kerk en staat komen op een toegankelijke manier aan de orde en zetten aan tot overdenking en discussie. Zo nodig worden die bevindingen in een historisch en internationaal perspectief geplaatst. Richard Steenvoorde gaat hierin het verst: in zijn bijdrage over burgerschap gaat hij terug naar Aristoteles en Augustinus. Maar hij weet in enkele pagina’s de historische ontwikkeling te schetsen die ertoe leidt dat sommigen religie achter de voordeur en buiten het publieke debat willen houden.
Sociale leer
Eenzelfde kwaliteit heeft de bijdrage van bisschop De Korte die – ook weer in een kort en helder betoog – de katholieke sociale leer en haar relevantie voor vandaag uiteenzet; het is slechts een selectie uit deze bundel die op allerlei terreinen inzicht verschaft in de verhouding tussen religie, staat en samenleving op het gebied van – om enkele voorbeelden te noemen – politiek (door Arjan Playsier), markt (Johan Graafland over vrije markt, geluk en rechtvaardigheid), en de Europese Unie als inspiratie voor een moderne verhouding tussen staat en religie (Sophie van Bijsterveld).