Het is vandaag precies vijf jaar geleden dat de legendarische woorden ‘Habemus Papam’ over het Sint-Pietersplein galmden. Jorge Mario Bergoglio, de eerste paus uit Latijns-Amerika, nam de naam aan van Franciscus en was op dat moment voor velen onbekend. Zijn populariteit nam explosief toe. Een terugblik op zijn lustrum als leider van de katholieke kerk.
‘Buona sera’
Het was een indrukwekkende gebeurtenis vijf jaar geleden, te beginnen bij het emeritaat van Paus Benedictus XVI. Want het was toch al even geleden in de geschiedenis van de kerk dat een paus zijn eigen afscheid aankondigde. Een paus bleef je toch tot je dood? Benedictus durfde zijn verantwoordelijkheid te nemen door te zeggen: ‘Het gaat niet meer.’ Paus Benedictus keek daarmee vooruit naar de Wereldjongerendagen in Rio de Janeiro (2013). Hij vond dat daar een geestelijk en lichamelijk sterke leider moest staan die de jongeren kon inspireren. Op 28 februari 2013 trad Joseph Ratzinger terug als paus, waarmee een korte periode van ‘Sede Vacante’ inging en de kardinalen in conclaaf gingen over een opvolger.
Op 13 maart 2013 werd Jorge Mario Bergoglio in de vijfde stemronde gekozen als nieuwe paus van de rooms-katholieke kerk. De eerste paus uit Latijns-Amerika, de eerste paus die de naam van de Heilige Franciscus van Assisi aannam. Een beetje onwennig kwam Bergoglio het bordes van de Sint-Pieter opgelopen, maar met de woorden ‘Fratelli e Sorelle, Buonasera’ ofwel ‘Broeders en zusters, goedenavond’ brak hij het ijs. Met zijn laagdrempelige en eenvoudige communicatiestijl, en zijn afkeer van opsmuk, won Franciscus aan sympathie. Ook bij niet-katholieken oogstte dat waardering. Volgens een studie van het het Spaanse weekblad Vida Nueva, zou 80 procent van de Spaanse jongeren wel eens een biertje met deze paus willen drinken. De Argentijn heeft een enorme schare fans op sociale media. (De Belgische site Kerknet.be heeft een overzicht van de meest populaire tweets van Paus Franciscus).
De populariteit van Franciscus kun je meten aan de aandacht voor zijn lustrum. Kritische geluiden zijn niet uitgesloten, maar lofprijzingen voeren de boventoon. Voor veel katholieken was het een verademing dat er een paus was gekomen, die problemen bij naam en en toenaam durft te noemen. Tijdens zijn kersttoespraak in 2014 kreeg de Curie er flink van langs en kondigde de paus grote hervormingen in het Vaticaan aan. Hiermee dwong hij onder veel katholieken respect af, maar jaagde hij ook veel mensen tegen zich in het harnas.
Tegenstellingen
In januari dit jaar kreeg Franciscus kritiek toen hij Chileense misbruik-slachtoffers van laster beschuldigde. Sommigen vinden dat hij te weinig werk maakt van zijn woorden. Vorig jaar heeft een groep van 62 conservatieve katholieken, onder wie theologen en leken, in een epistel van 25 pagina’s stevige kritiek op hem geuit. Daar reageerden pausfans op, die met een pro-Franciscuspetitie 70.000 handtekeningen ophaalden.
Dergelijke tegenstellingen markeren zijn pontificaat. Het is nou eenmaal een paus die zaken durft aan te halen, waar anderen liever niet over beginnen. Voor- en tegenstanders houd je altijd.
Franciscus’ charisma plaatste de katholieke kerk, vooral aan het begin van zijn pontificaat, in een positever daglicht. Even werden niet de schaduwzijden (over)belicht, zoals de misbruikschandalen. Het is jammer dat de Nederlandse kerkprovincie die euforie rondom Franciscus en de kerk niet heeft uitgebuit. In plaats van op het ‘paus Franciscus-effect’ mee te liften, en de kerkleider uit te nodigen voor een bezoek aan Nederland in 2013 of 2014, blies de Nederlandse kerkleiding dit plan af omdat kardinaal Eijk bang was dat er te weinig animo was voor een bezoek van de paus aan Nederland.