Liturgist Thomas Quartier is in zijn jongste boek Anders leven op zoek naar een manier om de aloude monastieke tradities voor het moderne leven vruchtbaar te maken. Een mooi, maar niet gemakkelijk boek.
Thomas Quartier (1972) doceert ritualiteit, liturgie en spiritualiteit aan de universiteiten van Nijmegen en Leuven (B). Hij is verbonden aan het Titus Brandsma Instituut (ook Nijmegen), aan de Benedictijnse Hogeschool Sant Anselmo (gasthoogleraar) en aan de Willibrordsabdij in Doetinchem (als oblaat). Al met al zijn dat veelbelovende kwalificaties voor een auteur die de lezer mee wil nemen op een verkenningstocht naar hedendaagse monastieke spiritualiteit. Zoals pater Notker Wolf osb, abt-primaat van de Benedictijnerorde, in zijn nawoord opmerkt: “Het boek is gebaseerd op gefundeerd en innovatief wetenschappelijk onderzoek en analyse, en tegelijkertijd is het existentieel en toont het ons de auteur als persoon. Het biedt een spirituele leidraad, zonder zich te verliezen in alledaagse tips en trends.” Quartier neemt de lezer mee langs drie triades, vervreemding (bereik, ruimte, tijd), aandacht (lezen, waken, vasten) en openheid (denken, handelen, vieren), die elk een element van die monastieke traditie in zich herbergen.
Geen managementboek
Wie in Anders leven romantische kloosternostalgie of managementachtige beschrijvingen zoekt, komt bedrogen uit. Het is geen handige tips ‘n’ trics boek hoe je gemakkelijk en comfortabel de monnik in jezelf kan tegenkomen en inzetten voor een beter en succesvol leven midden in de maatschappij. Quartier mengt zijn eigen ervaringen als oblaat, docent en godzoeker met allerlei inzichten van de grote monastieke denkers van de Benedictijnse spiritualiteit uit heden en verleden: van Benedictus zelf via Thomas Merton tot Anselm Grün. Het is allemaal Benedictus wat de klok slaat. Op zich niet onverdedigbaar, maar op basis van de algemene ondertitel – ‘hedendaagse monastieke spiritualiteit’ – had ik toch ook andere spirituele tradities in het boek verwacht.
Vervreemding
Als Anders leven niet het zoveelste ‘spirituality light’ boek is, wat dan wel? Dat is nog niet eens zo gemakkelijk in woorden te vatten. Quartier is een meester in de monastieke theologische traditie. Zo voorziet hij elke stelling van zijn boek direct weer van een tegenstelling. Zo zegt Quartier over het begrip ‘vervreemding’. “Het gaat in het kloosterleven (…) om een bepaalde levensruimte, afgebakend en beschermd, om er juist niet op in te gaan.” De vraag is of dit niet leidt tot vormeloosheid? Volgens Quartier niet: “De levensvorm [van het klooster] helpt je om de blik echt waardevrij op de centrale waarde te kunnen richten: het zoeken van waar het uiteindelijk om gaat, en dat noemen monniken God.”
Paradoxale theologie
Deze ‘paradoxale theologie’ lijkt mijn inziens veel op de monastieke theologie van bijvoorbeeld Bernardus van Clairvaux, waarin met elke denkbeweging dieper in het mysterie van God wordt afgedaald. Stilistisch en inhoudelijk mag dit een sterke en beproefde methode zijn, voor de lezer vraagt het wel een zekere inspanning. Het is eenvoudigweg vermoeiend om steeds weer op een ander been te worden gezet. Maar anderzijds, als ik Quartiers methode mag parafraseren, geeft juist dit ‘verkeerde been’ meer inzicht dan (pseudo)zekerheden waar veel spiritualiteitshandboeken patent op lijken te hebben.