“De islam is in feite een religie waarin alles monolithisch is: men spreekt Arabisch, de religie is dezelfde, de levensgewoontes, de huwelijken… In de kern is het alles of niets.” Aan het woord is kardinaal Godfried Danneels. Hij zag wel kansen voor de islam, mits die religie de scheiding tussen kerk en staat ging erkennen. “Ik noem dat een islam die haar Franse Revolutie heeft doorgemaakt. Ik hoop dat de Europese islam dat gaat doen.”

Ik begin mijn recensie van Godfried Danneels – de biografie met deze woorden, niet alleen omdat ze vandaag weer ontzettend actueel zijn. Wat Danneels hier zegt, geeft een inkijkje in zijn karakter. Zijn kennis van de islam is duidelijk zeer beperkt, maar wat hier vooral opvalt is zijn positieve waardering van de Franse Revolutie. Anderhalve eeuw lang heeft de kerk zich fel verzet tegen alles waar deze revolutie voor stond. De autonome mens die het wel meent te kunnen redden zonder God, dat moest wel het ultieme kwaad zijn. En hier zien we Danneels die de islam een eigen ‘Franse Revolutie’ toewenst!

In het gepolariseerde katholieke klimaat van België en Nederland is Danneels door meer traditionele katholieken vaak verfoeid als een vrijzinnige denker. Hij zou te weinig aandacht bieden aan het confronteren van de samenleving met de katholieke leer en te veel toegeven in de pastorale omgang met homoseksuele en hertrouwde gelovigen. Vooruitstrevende katholieken vonden Danneels daarentegen niet uitgesproken genoeg. Zij lieten zich de gordijnen in jagen toen de kardinaal zeer kritisch reageerde op de zelfgekozen dood van schrijver Hugo Claus. Euthanasie is geen heldendaad, zei Danneels, en het lijden tot het einde dragen is dat wel.

Synthese

Deze biografie maakt duidelijk dat het vrijwel onmogelijk is om iedereen te vriend te houden, hoe hard je dat ook wilt. Danneels deed zijn best. Alle conflicten wilde hij oplossen door tot een synthese te komen, door te luisteren en vooral geen eigen mening te geven. De auteurs, de theologen Jürgen Mettepenningen en Karim Schelkens, laten zien hoe deze diepste karaktertrek van Danneels opspeelde bij zowat alles wat hij deed.

Als Nederlander herinner ik me hooguit enkele snapshots uit de kerkelijke loopbaan van deze kardinaal. Ik weet dat hij veel kritiek kreeg op zijn weifelende aanpak van het misbruikschandaal in 2010. Justitie keerde zijn appartement ondersteboven. Was hij te aardig geweest voor bisschop Roger Vangheluwe, toen bekend werd dat deze zijn neefje had misbruikt? Wat ik me ook herinner is hoe hij in 2013 achter paus Franciscus stond toen die zich presenteerde op het balkon aan het Sint Pietersplein. Franciscus en Danneels lijken veel op elkaar. Ze willen een decentrale kerk, dialoog en meer ruimte om in de pastorale omgang aansluiting te zoeken bij de moderne westerse mens.

Biografie is te dik

Wat Danneels verder allemaal heeft gedaan, staat in dit boek. Zowat alles komt aan bod en dat is tegelijk het probleem. Deze biografie is te dik. De lezer wordt bovendien onvoldoende aan de hand genomen. We zien wel wat Danneels allemaal deed, met wie hij sprak, in welke commissies hij plaatsnam. Mettepenningen en Schelkens schieten echter tekort als het gaat om duiding en het aanbrengen van structuur. Bijvoorbeeld: Danneels’ woorden over de islam, waarmee ik opende, worden door de auteurs wel weergegeven, maar niet in context geplaatst.

Intelligente kardinaal

Als je deze biografie cadeau krijgt met Sinterklaas of Kerst, is dat allerminst verspild geld. Je krijgt hoe dan ook respect voor Danneels. Bovendien geven de laatste honderd pagina’s enkele pikante episodes weer. De botsingen tussen de kardinaal en de rebelse priester Rik Devillé geven prachtig weer hoe Danneels klem zat tussen de katholieke kerkleer en het inmiddels zeer liberale kerkvolk. Het interessantst is de onthulling van Danneels’ deelname aan de Groep van Sankt Gallen. Dit was een geheim gezelschap waarin invloedrijke kardinalen bij elkaar kwamen om te bedenken hoe de kerk hervormd kon worden. De groep viel teleurgesteld uiteen toen in 2005 paus Benedictus XVI aantrad, maar kreeg met Franciscus alsnog de paus van haar dromen.

In Danneels’ biografie leer je deze intelligente kardinaal kennen zoals hij zich al zestig jaar lang publiek profileert. Maar doorgronden we hem ook echt? De man heeft niet voor niets de bijnaam ‘sfinx’. Deze biografie toont ons het mysterie Danneels, maar verklaart het niet. Misschien moeten we dat ook niet willen.

*Recensie door Remco van Mulligen. Hij is katholiek historicus en auteur/columnist, onder meer voor Tertio, The Post Online, Joop.nl, en Opunie. *