Er komen elk jaar tientallen Bijbelvertalingen en –hertalingen op de markt. Sommige zijn aardig gevonden, anderen voegen eigenlijk niet zoveel toe aan de honderden kilometers planken met bijbelliteratuur. Als recensent krijg ik dan ook vaak – gevraagd en ongevraagd – dergelijke bijbelliteratuur toegezonden met de vraag wat ik er van vind. Meestal niet zoveel.
Het boek Bijbel. De dragende verhalen uitgegeven door Berne is echter een absolute uitzondering. Het massieve boek bevat meer dan 500 pagina’s en is schitterend vormgegeven. Het is geschreven door de bekende Franse schrijver Frédéric Boyer en geïllustreerd door de bekende cartoonist Serge Bloch (Washington Post en New York Times).
Avant-gardistisch stripverhaal
Wat De dragende verhalen precies is laat zich heel moeilijk uitleggen. Het is een selectie van 35 van de bekendste Bijbelverhalen uit het Oude Testament: van het scheppingsverhaal en de hof van Eden tot en met Job en Daniël, via Hooglied, Tobit en een Psalm. Natuurlijk, over elke selectie kan je zeuren, maar ik denk dat de samenstellers inderdaad een goede keuze gemaakt hebben. Het zijn inderdaad de verhalen die in ons collectief geheugen gegrift staan: Samson en Delilah, Abraham en Sarah, David en Goliath.
Qua vormgeving lijkt het boek nog het meest op een avant-gardistisch stripverhaal: ruwe schetsen, incidentele kleuren, veel ruimte voor wit op de pagina, en korte treffende tekstjes. Soms bestaat een pagina uit één grote tekening, vaker uit vier losse cartoons onder elkaar. Achterin het boek staan korte essays over de verschillende Bijbelverhalen die zijn gekozen, voor de geïnteresseerde lezer zeg maar. Niets mis mee, maar alle aandacht gaat naar de cartoons.
Bij bijbelvertalingen en –hertalingen ga ik altijd op zoek naar enkele kernpassages uit het Oude Testament. Passages waarvan ik weet dat ze om moeilijkheden vragen, en waarmee je dus kan ‘checken’ hoe creatief de auteurs geweest zijn. Het verhaal van de zondeval is er zo één, of Jacob die tegen een engel vecht, of Job die God ter verantwoording roept. Dragende verhalen doet het heel goed in deze steekproef.
Boom goed en kwaad
Over de Boom van Kennis van Goed en Kwaad (Genesis) schrijft Boyer: ‘In de schaduw van die boom kon je inslapen en dromen. Van alle bomen in de tuin kon je eten maar niet van de vruchten van die eenzame boom. (…) Het was de boom van verlangen en van avontuur. De boom van het mysterie: geboorte en dood, groot groeien en oud worden (…) kinderen maken, ver reizen, slagen in het leven, bemind worden, (….) ,aar ook van de dood, de armoede, de vermoeidheid, de oorlogen, de ballingschap.’
En als Adam en Eva dan uiteindelijk van de boom gegeten hebben, is het niet zozeer God die hen uit het paradijs schopt, maar hebben de twee oermensen ineens angst gekregen voor de wilde dieren en de woeste natuur, die ze zo-even nog zonder zorgen konden benaderen. Het is het verlies van de onschuld, die tegelijkertijd een bron van alle vreugde, maar ook van alle ellende is, de geboorte van de menselijke vrije wil. Of Dragende verhalen nu wel of niet trouw blijft aan de theologie van de oorspronkelijke verhalen (mochten we die al met zekerheid kennen), maakt me niet zoveel uit. De theologische creativiteit en poëzie zijn een verademing.
Hooglied en Job
Nog een voorbeeld. Wat doet Dragende verhalen met Hooglied? Boyer en Bloch kiezen eigenlijk voor een hele klassieke interpretatie, namelijk dat koning Salomo de auteur zou zijn van deze bundel liefdesgedichten. Hier komen de tekeningen echt tot zijn volle recht: veel bloot, maar altijd smaakvol en licht zinnenprikkelend. Je krijgt zin in de liefde, als je deze versie van Hooglied bekijkt. Heel fraai en toch ook gewaagd.
Laatste voorbeeld, nu uit Job, misschien wel het allermoeilijkste verhaal uit het hele Oude Testament, over een bewezen onschuldige mens die zinloos lijden moet ondergaan. Laten we ons een concentreren op het laatste antwoord dat Job aan de woedende God-uit-de-storm geeft: ‘Ik kende je niet echt, antwoordt Job. En ook niet de wonderen die je hebt gemaakt. Onschuldig zijn betekent dat je het raadsel van de schepping aanvaardt.’ Dat staat er natuurlijk echt niet in de oorspronkelijke tekst van Job, maar misschien wordt het wel bedoeld. Het mysterie wordt benadrukt, zelfs als het om lijden gaat. In ieder geval voorkomen de auteurs hiermee goedkope oplossingen op het lijden.
Dragende verhalen is een uitstekende manier om met nieuwe ogen naar de vertrouwde Bijbelverhalen te kijken. Het zet je aan het denken, en aan het voelen. Nu wachten op een versie van verhalen uit het Nieuwe Testament.