In juli 2013 verdween de Italiaanse jezuïet Paolo Dall’Oglio terwijl hij tijdens de burgeroorlog in Syrië probeerde te bemiddelen. Sindsdien werd niets meer van hem vernomen. Het boek ‘Uit liefde voor de islam’ zou je daarom kunnen beschouwen als zijn testament, al is de hoop nog niet vervlogen dat er ooit nog een teken van leven van hem vernomen zal worden.
De dialoog met de islam was het levenswerk van Dall’Oglio. In 1992 stichtte hij in Syrië een interreligieuze gemeenschap in het verlaten klooster Mar Moussa. ‘Uit liefde voor de islam’ is een theologische verantwoording voor zijn omgang met moslims. Aanvankelijk was het een verantwoording in de letterlijke zin van het woord want toen hij de constituties en de regel van zijn gemeenschap aan de Congregratie voor de geloofsleer in Rome voorlegde, werd hij kritisch bevraagd over enkele passages die als weinig orthodox werden beschouwd.
Dall’Oglio probeert in het boek uit te leggen waarom hij zich aangetrokken voelt tot de islam en tegelijkertijd christen blijft. Een ‘dubbel toebehoren’ noemt hij het. Hij staat hiermee in een jezuïtische traditie die poogt het christendom te verkondigen in niet-westerse culturen zonder deze culturen te verwerpen. “Mijn dubbel toebehoren komt overeen met de rode draad in mijn leven. De Kerk die gepassioneerd is door universaliteit en verliefd op de spirituele rijkdom van de volken, mij heeft gezonden om mijn gips van christelijke identiteit in de mal van de islam te gieten. Om deze identitaire evolutie uit te leggen, zowel aan de Kerk als aan de islam, is een noodzakelijke communicatie-inspanning nodig.”
Daarom bekritiseert hij pogingen om moslims te bekeren. Vroeger probeerde de rooms-katholieke Kerk dat omdat de islam ‘onwaar’ zou zijn. “De Kerk deelt deze visie niet meer sinds Vaticanum II”, schrijft hij. Het zijn nu vooral Amerikaanse zendelingen die weliswaar de Arabische taal gebruiken, maar die verbonden zijn met een Amerikaanse manier van religieus beleven en die niet in staat zijn tot een diepgaande culturele aanpassing, waardoor ze bij de moslims die ze weten te bekeren een culturele ontworteling veroorzaken, aldus Dall’Oglio.
Hij is er dus niet uit om moslims te bekeren. Maar wat wil hij dan wel bereiken met zijn dialoog met hen: “We evolueren niet naar assimilatie toe, noch naar dubbelzinnige vermengingen, maar naar een gedeelde horizon waarop syntheses geprojecteerd worden die in staat zijn tot pluralisme binnen de gemeenschap.”
Een gedeelde horizon waarop syntheses geprojecteerd worden: geen gemakkelijk te begrijpen taal. Het is dan ook geen gemakkelijk te lezen boek: de vertalers hebben er de nodige moeite mee gehad. Concreet was de visie pas in het klooster van Mar Moussa. Daar werd bijvoorbeeld duidelijk wat Dall’Oglio bedoelde met de ‘dubbelzinnige vermengingen’ die hij afwees.
De eucharistie was er alleen voor christenen. Elke avond legden wij met pijn in het hart, zo schrijft Dall’Oglio, uit “dat de eucharistie voorbehouden is voor gedoopten die geloven in de communie van het lichaam en het bloed van Christus, zoon van God, en verrezen voor het heil van de wereld”.
Maar zelfs in dat geval denkt hij niet in zwart-wit. “De mooiste momenten van de dag zijn precies de dageraad en de schemering, het uur van de nuances”, schrijft hij elders in het boek.
Tussen afwijzen en vrijblijvend omhelzen liggen de vele nuances die een echte dialoog tussen christenen en moslims mogelijk maken. Paulo Dall’Oglio bracht die dialoog in de praktijk en voorzag met dit boek die praktijk van een theologische onderbouwing. Het is te hopen dat hij hierop zal kunnen voortbouwen.
Sinds zijn ontvoering in 2013 zijn er verschillende berichten geweest die spreken over zijn dood of van getuigen die hem in leven hebben gezien. Geen van deze berichten zijn ooit bevestigd.
Het klooster in Mar Moussa wordt nog steeds bewoond door een aantal Syriërs, maar door de burgeroorlog zijn er nog slechts weinig bezoekers. De gemeenschap in het klooster probeert in deze omstandigheden aan spirituele verdieping te werken.
Paulo Dall’Oglio, Églantine Gabaix-Hialé, Uit liefde voor de islam. In het voetspoor van de in Syrië vermiste jezuïet Paolo Dall’Oglio (Antwerpen/Baarn: Halewijn/Adveniat 2016) 192 p. Isbn 978–90–8528–383–6, € 17,95.
Foto: By veDro – l’Italia al futuro [CC BY-SA 2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0)], via Wikimedia Commons.